Konsekwencje płacenia alimentów w niepełnej kwocie?

Pan Filip ma zasądzone 1500 zł alimentów na trójkę dzieci. Płaci regularnie co miesiąc, ale mniej – 800 zł, czyli niepełną kwotę alimentów, nie dlatego, że unika płacenia, tylko po prostu na tyle go stać. Pieniądze wpłaca na konto opieki społecznej, bo tam była żona pobiera alimenty. Ostatnio założyła mu sprawę u komornika. Pan Filip pyta, czego w tej sytuacji się spodziewać. Pracuje dorywczo za granicą i nie stać go na płacenie alimentów i do opieki społecznej, i do komornika. Pyta, czy coś mu grozi za płacenie alimentów w niepełnej kwocie?

Przestępstwo niealimentacji

Pan Filip, jeżeli nie jest w stanie płacić zasądzonych alimentów, powinien jak najszybciej złożyć w sądzie rejonowym wydział rodzinny miejsca zamieszkania dzieci wniosek o obniżenie obowiązku alimentacyjnego – wskazując na swoją ciężką sytuację. Obecnie bowiem, jeżeli zadłużenie będzie rosło, a matka dzieci będzie chciała uzyskiwać pełną kwotę, może skierować do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa niealimentacji. Zgodnie z treścią art. 209 Kodeksu karnego (K.k.):

„§ 1. Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.

§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a odbywa się z urzędu.

§ 4. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty.

§ 5. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa określonego w § 1a uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.”

Jak wynika z tego przepisu, niealimentacja jest występkiem, co do zasady, ściganym z oskarżenia publicznego na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego (art. 209 § 2 K.k.). Natomiast jeśli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu (art. 209 § 3 K.k.).

Zobacz również: Zatrzymane prawo jazdy za alimenty

Uchylanie się od wykonania obowiązku utrzymania finansowego własnej rodziny

Odpowiedzialność karna sprawcy przestępstwa niealimentacji wymaga zatem przede wszystkim stwierdzenia, że miał on obowiązek świadczeń materialnych na rzecz rodziny lub innych osób i że od wykonywania tego obowiązku uchylał się. Po nowelizacji Kodeksu karnego z 23.03.2017 r. ustawodawca ograniczył zakres odpowiedzialności karnej sprawcy, albowiem w znamionach komentowanego czynu zrezygnowano z określenia jakiegokolwiek obowiązku „opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby” na rzecz włącznie obowiązku alimentacyjnego, co zostało wskazane expressis verbis w art. 209 § 1 K.k.

Zgodnie zatem z zasadą nullum crimen sine lege stricta (łac. Nie ma przestępstwa bez ustawy) nowe brzmienie przepisu należy interpretować w sposób wyłącznie odnoszący się do obowiązku określonego w przepisach Działu III Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) oraz w innych przepisach, które odsyłają do tego działu. Istotą zamachu sprawcy jest uchylanie się od wykonania obowiązku utrzymania finansowego własnej rodziny.

Samo zachowanie zawierające się w pojęciu „uchylanie się” polega na niewypełnieniu ciążącego na sprawcy obowiązku, takiego jednak, który – jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy – jest w ogóle możliwy do wykonania (wyrok SN z 09.05.1995 r., III KRN 29/95, OSNKW 1995, Nr 9-10, poz. 64; wyrok SN z 04.09.2008 r., II KK 221/08, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 1755).

Przestępstwa z art. 209 § 1 K.k. może zatem dopuścić się tylko ten, kto mógłby wykonać ciążący na nim obowiązek, ale nie czyni tego mimo realnych możliwości. Sprawca nie wypełnia zatem obowiązku, bo nie chce go wypełnić lub ten obowiązek lekceważy (post. SN z 17.04.1996 r., II KRN 204/96, Prok. i Pr. 1996, Nr 11, poz. 4).

Zatem jeżeli nawet pan Filip wpłaca jakąś kwotę na poczet obowiązku alimentacyjnego, ale nie pokrywa ona całości zobowiązania, może narazić się na wszczęcie powyższego postępowania karnego niealimentacji. Dlatego jeżeli pan Filip znajduje się w ciężkiej sytuacji materialnej, powinien wystąpić do sądu o zmniejszenie obowiązku alimentacyjnego – przedkładając w tym zakresie stosowny materiał dowodowy.

Zobacz również: Jak spłacić komornika za alimenty?

Źródła:

1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09.05.1995 r., III KRN 29/95
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04 września 2008 r., II KK 221/08
4. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 1996 r., II KRN 204/96