Uzależnienie syna od narkotyków - co zrobić?

Ubezwłasnowolnienie z powodu uzależnienia od narkotyków

Przedstawiony przez Pana opis sytuacji wskazuje na to, że prawdopodobnie zasadne okaże się zawnioskowanie do sądu okręgowego o ubezwłasnowolnienie syna. Prawdopodobnie właściwe byłoby ubezwłasnowolnienie częściowe – art. 16 Kodeksu cywilnego (K.c.) – a nie ubezwłasnowolnienie całkowite (art. 13 K.c.), skoro Państwa syn jest (w miarę) samodzielny. Na tak zwany pierwszy rzut oka, bardziej przydatne mogłoby wydawać się ubezwłasnowolnienie całkowite. Podejściu potocznemu przeczy praktyka – w tym z uwagi na przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Państwo już zetknęli się z praktyką stosowania ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Wprawdzie ustawodawca przewidział (szczególnie w jej art. 18 oraz w art. 22 i następnych) możność przymusowego zatrzymania (w celach medycznych) oraz leczenia psychiatrycznego osoby z zaburzeniami psychicznymi, ale duże znaczenie praktyczne ma akcentowanie dobrowolności leczenia (szczególnie w warunkach zamkniętych). Stanowiące wyzwanie mogą się powtarzać, chory (jakikolwiek) może być zatrzymywany i kierowany do placówki medycznej, a następnie ją opuszczać – może tak być nawet wiele razy. Wniosek o ubezwłasnowolnienie – zwłaszcza po orzeczeniu ubezwłasnowolnienia – może mieć również inne zalety; szczególnie w zestawieniu z „wariantami alternatywnymi”.

Narkotyki – odpowiedzialność karna

Uzależnienie od narkotyków wiąże się z zagrożeniem sankcjami karnymi. Chociażby za samo posiadanie narkotyków (zwłaszcza w ilości większej od „własnego użytku”, przez czas krótki) – posiadanie większej ilości narkotyków lub środków odurzających może skutkować poważną odpowiedzialnością karną (przewidzianą dla handlarzy narkotykami); posiadanie rozumie się szeroko (jako „trzymanie przy sobie”) – niezależnie od zawartego w art. 336 K.c. ustawowego określenia posiadania. Samo oficjalne podejrzenie karne mogłoby okazać się dokuczliwe również dla Państwa, np. w przypadku przeszukania miejsca zamieszkania.

Skoro syn potrafi unikać leczenia psychiatrycznego, to prawdopodobnie potrafiłby unikać także poddania się orzeczeniu sądowemu, zobowiązującemu go do podjęcia terapii przeciwko uzależnieniu (uzależnieniom). Dlatego można powątpiewać w rzeczywistą skuteczność podejmowania „kroków prawnych”, przewidzianych w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii (podobnie jak w przypadku analogicznych orzeczeń, wydawanych stosownie do ustawy o wychowaniu w trzeźwości…).

Zdolność do czynności prawnych a ubezwłasnowolnienie

Bardzo ważny jest aspekt ściśle cywilistyczny – szczególnie związany ze zdolnością do czynności prawnych (art. 10 i następne K.c.). Ubezwłasnowolnienie całkowite odbiera człowiekowi zdolność do czynności prawnych. Ewentualne ubezwłasnowolnienie całkowite Państwa syna mogłoby zostać odebrane (zwłaszcza przez niego) jako „cofnięcie go w rozwoju” – do sytuacji dziecka przed ukończeniem przez nie 13 roku życia. Państwu zaś zapewne zależy na dążeniu przez niego do usamodzielnienia się. Ubezwłasnowolnienie częściowe pozostawiłoby mu część zdolności do czynności prawnych (czyli ograniczoną zdolność do czynności prawnych); byłby np. uprawniony decydować o swym zarobku. Bardzo ważne byłoby to, że ubezwłasnowolnienie – w tym „tylko” częściowe – zapobiegałoby zawieraniu przez niego umów o dużym znaczeniu (zwłaszcza ekonomicznym); dla wielu rodzin dłużników (w tym zadłużających się w związku z uzależnieniem) poważnym wyzwaniem są np. egzekucje komornicze (szczególnie w miejscu wspólnego z dłużnikiem zamieszkania).

Nawet ubezwłasnowolnienie całkowite nie upoważnia do samodzielnego decydowania przez opiekuna prawnego o tym, czy chory ma być przymusowo leczony (zwłaszcza psychiatrycznie), więc – z uwagi na ustawę o ochronie zdrowia psychicznego oraz jej stosowanie – rodzaj ubezwłasnowolnienia nie ma znaczenia kluczowego. W związku z tym przydaje się konsultowanie sytuacji z lekarzem psychiatrą lub z psychologiem klinicznym – wskazówki fachowe mogą się przydać przy formułowaniu wniosków do „sądu opiekuńczego” (którym w pierwszej instancji jest sąd rejonowy), np. wniosków dotyczących leczenia (terapii) wbrew woli chorego. Konsultacja specjalistyczna może okazać się pomocna również przy wnioskowaniu o ubezwłasnowolnienie; przepisy proceduralne z zakresu takich spraw skoncentrowano w art. 544 i następnych Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.).

Wniosek o ubezwłasnowolnienie, doradca tymczasowy, opiekun prawny

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może pochodzić od kogoś z bliskiego grona rodzinnego chorego (art. 545 K.p.c.), np. od rodzica chorego. Wnioskodawcą w takich sprawach może być również prokurator; z uwagi na kontekst narkotyczny (i groźbę odpowiedzialności karnej) ewentualne kontakty z prokuratorem powinny być bardzo przemyślane – także w sądzie (prokuratura dostaje „wokandę” ze sprawami o ubezwłasnowolnienie, by prokuratorowi było faktycznie łatwiej przygotować się do udziału w postępowaniu i brać w nim udział).

Proponuję rozważyć zawnioskowanie (np. w piśmie z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie) o ustanowienie dla Państwa syna doradcy tymczasowego (art. 548 K.p.c.); taki doradca ma uprawnienia podobne do kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej i może ją reprezentować – jako przedstawiciel ustawowy (art. 95 i następne K.c.). Uwzględnienie także tego aspektu przy konsultacji specjalistycznej może się przydać – również z uwagi na to, że biorąc pod uwagę opis sytuacji, można spodziewać się podważania przez Państwa syna zasadności wniosku o jego ubezwłasnowolnienie, zaś załatwianie określonych sprawy (być może nie tylko dotyczących leczenia) w jego imieniu prawdopodobnie „nie będzie czekać” (np. zawieranie lub przedłużanie umów).

Pomoc psychiatryczna wbrew woli chorego

Wprawdzie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego (w tym własnego) stanowi przesłankę udzielania pomocy psychiatrycznej wbrew woli chorego, ale – podobnie jak w wielu innych rodzajach spraw – duże znaczenie mają dowody. Dowody obiektywne (np. z dokumentów lub z rejestracji zdarzeń) mogą mieć duże znaczenie praktyczne, np. w ramach wywiązania się z prawnego obowiązku wykazania faktów (okoliczności), z których wywodzi się skutki prawne (art. 6 K.c., art. 232 K.p.c.). Niemniej jednak proszę pamiętać o ryzyku związanym z rejestrowaniem (zwłaszcza w sposób ukryty) sytuacji prywatnych, a szczególnie dotyczących sfery osobistej. Wspominam o tym szczególnie z uwagi na obowiązek dbania o Państwa sytuację prawną, ponieważ wydawane są – choć może to zdumiewać – orzeczenia sądowe niekorzystne dla osób rejestrujących sytuacje (zdarzenia, okoliczności); może to wyglądać np. jak faktyczne karanie ludzi za to, że wygrali jakąś sprawę dzięki tak pozyskanym dowodom, np. wykazali zasadność swych roszczeń, a nawet uniknęli odpowiedzialności karnej.

W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego ustanawia się opiekę, zaś kuratelę ustanawia się dla człowieka częściowo ubezwłasnowolnionego. Zadania z tego zakresu (w tym sprawowanie nadzoru nad opieką bądź kuratelą) sprawują sądy rejonowe (jako „sądy opiekuńcze”). Członek rodziny chorego może zostać ustanowiony opiekunem (kuratorem), wcześniej wspomnianym doradcą tymczasowym. Kandydatowi do takiej funkcji (np. funkcji kuratora) przyda się zapoznanie z przepisami o opiece i jej sprawowaniu – art. 145 i następnymi Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego; spora część tych przepisów ma odpowiednie zastosowanie do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie oraz do różnych rodzajów kurateli.