Ustanowienie opiekuna prawnego dla osoby starszej

Pan Adam zapytał nas, czy można wyznaczyć opiekuna prawnego dla 86-letniej matki, jeżeli któreś z jej dzieci nie wyraża na to zgody. Podkreślił, że jest to niezbędne, by zobowiązać wszystkich do ponoszenia kosztów opieki nad mamą.

Czy można ustanowić opiekuna prawnego osoby niedołężnej z powodu podeszłego wieku?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy zna jedynie dwie postawy ustanowienia opiekuna prawnego. Ustala się opiekuna prawnego dla małoletniego oraz dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie.

Nie ma zatem możliwości sądowego (prawnego, urzędowego) ustanowienia opiekuna prawnego, który reprezentuje daną osobę i wykonuje jej prawa, dla osoby, która z uwagi na wiek jest niedołężna (opiekuna prawnego osoby starszej). Należałoby zatem rozważyć, czy w danej sytuacji nie ma podstaw do ubezwłasnowolnienia osoby, o którą pan Adam pyta.

Przeczytaj też: Przymus opieki nad matką

Ubezwłasnowolnienie osoby ze względu na podeszły wiek

Zgodnie z art. 13 Kodeksu cywilnego „osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem”. Jak pan Adam zatem widzi, aby ubezwłasnowolnić daną osobę, muszą zaistnieć określone przesłanki. Nie wiem, czy w przypadku matki pana Adama takie okoliczności uzasadniające ubezwłasnowolnienie istnieją. Na pewno podstawę stanowi Alzheimer, ale już nie jest takie oczywiste, że zwykła demencja starcza też.

Gdyby jednak istniały podstawy do ubezwłasnowolnienia mamy, to rzeczywiście w postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd wyznacza opiekuna takiej osoby.

Zgodnie z art. 176 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż – jego ojciec lub matka”. W dalszej kolejności poszukuje się innych osób, w tym oczywiście dzieci ubezwłasnowolnionego. Do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim.

Obowiązki opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej

Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, obowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić od tego obowiązku. Objęcie opieki następuje przez złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym. Opiekun powinien objąć swe obowiązki niezwłocznie.

Opiekun reprezentuje osobę ubezwłasnowolnioną we wszystkich jej sprawach i zarządza jej majątkiem. Może w imieniu ubezwłasnowolnionego pozywać, może rozporządzać majątkiem. Oczywiście czynności przekraczające zwykły zarząd wymagają zgody sądu.

Sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny albo czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Wynagrodzenie pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której opieka została ustanowiona, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie jest pokrywane ze środków publicznych.

Obowiązek alimentacyjny wobec rodzica

Jak pan Adam widzi, sąd może zobowiązać daną osobę do tego, aby została opiekunem osoby ubezwłasnowolnionej. W szczególności tyczy się to dzieci, ponieważ mają one wobec rodziców obowiązek alimentacyjny.

W opisanej przez pana Adama sytuacji niezależnie od tego, czy mama byłaby ubezwłasnowolniona, czy też nie, należą się jej alimenty od dzieci na pokrycie opiekunki. Według mnie czy to mama, czy też pan Adam jako jej pełnomocnik może wystąpić do sądu o ustalenie alimentów na rzecz mamy na poczet pokrycia kosztów opiekunki. Dzieci powinny mieć udział w miarę równy w utrzymaniu mamy, ponieważ krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59