Były mąż nie zgadza się na podział majątku, co zrobić?

Pani Stanisława 9 lat temu się rozwiodła. Nie przeprowadziła dotąd sprawy o podział majątku, bo jej były mąż utrudniał i opóźniał rozwód. Pani Stanisława podkreśliła, że jej były mąż nie zgadza się z podziałem majątku i będzie robił wszystko, by całość utrudnić i skomplikować. Pani Stanisława i jej były mąż mają wspólne duże mieszkanie, z którego pani Stanisława się wyprowadziła – chciałaby, aby były mąż ją z niego spłacił. Pani Stanisława zakłada, że zapewne jej były mąż zrobi wszystko, by nic jej się z tego podziału nie dostało. Pani Stanisława wyjaśniła, że jej były mąż jest już emerytem, więc będzie udowadniał, że nie ma pieniędzy na spłatę zobowiązań wobec niej. Zastanawiała się, jak nie dać się oszukać przy podziale majątku. Poprosiła więc nas o wyjaśnienie, jakie ma możliwości działania i co powinna zrobić. Chciała również wiedzieć, jakie ma środki prawne, by rzeczywiście wyegzekwować pieniądze, jeśli sąd zasądzi na jej rzecz określoną kwotę. Podkreśliła, że jej były mąż mieszkania na pewno nie sprzeda.

Kiedy powstaje wspólność majątkowa i jakie przedmioty obejmuje?

Po pierwsze należy zaznaczyć, że kwestie przynależności przedmiotów majątkowych do majątków osobistych bądź wspólnego małżonków są uregulowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (K.r.io.).

Stosownie do art. 31 § 1 K.r.io. – „z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny)”.

„Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych”.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Zgodnie z art. 33 tej ustawy – „do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Podział majątku po rozwodzie 

Podział majątku może być przeprowadzony w drodze umowy (w przypadku pani Stanisławy przed notariuszem), jeżeli istnieje zgoda byłych małżonków co do podziału. Co jednak w przypadku braku zgody na podział majątku? 

Jeżeli nie ma zgody co do podziału pomiędzy byłymi małżonkami, to jedynym sposobem na dokonanie podziału majątku jest droga postępowania sądowego.

Jak oddzielić majątek wspólny od majątku osobistego małżonków?

W postępowaniu takim sąd rozstrzygnie, które przedmioty majątkowe należały do majątku osobistego małżonków, a które wchodzą w skład majątku wspólnego, a ponadto, w razie potrzeby, orzeknie o odpowiednich spłatach i dopłatach między byłymi małżonkami.

Do podziału majątku wspólnego małżonków ma zastosowanie ponadto przepis art. 43 K.r.io., a mianowicie – „oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. Zaś przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym”.

Nierówne udziały w majątku wspólnym

Na podstawie powyższego artykułu należy stwierdzić, iż wyjątkiem od zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym jest możliwość ustalenia innej wielkości tych udziałów, tj. nierównych udziałów.

Warunkiem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: 1) istnienie ważnych powodów i 2) przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu.

Na podstawie przekazanych przez panią Stanisławę informacji nie jestem w stanie stwierdzić, czy zachodzą przesłanki do ustalenia nierównych udziałów, a jeżeli tak, to pani Stanisława powinna o to wnosić przed sądem.

Ponadto we wniosku o podział majątku można żądać według art. 45 K.r.io., aby każdy z małżonków zwrócił wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.

Nakłady z majątku osobistego żony na majątek wspólny

Powyższy artykuł może mieć zastosowanie w sprawie pani Stanisławy jedynie, gdy podczas trwania małżeństwa dokonywała nakładów z jej majątku osobistego na majątek wspólny albo z majątku wspólnego dokonywano nakładów na majątek osobisty męża pani Stanisławy.

Zgodnie z art. 566 Kodeksu postępowania cywilnego „w sprawie o podziale majątku wspólnego rozstrzyga sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli jeden z małżonków zmarł – sąd spadku”. Właściwy do rozpoznania wniosku jest sąd rejonowy.

Co powinien zawierać wniosek o podział majątku?

We wniosku o podział majątku należy dokładnie określić składniki majątku podlegające podziałowi oraz przedstawić dowody prawa własności. Przede wszystkim do wniosku należy dołączyć odpis z księgi wieczystej, jeżeli w skład majątku wchodzi nieruchomość.

W przypadku rzeczy ruchomych sądy w zasadzie nie wymagają specjalnych dokumentów. Jeżeli jednak dojdzie do sporu między małżonkami, konieczne będzie przedstawienie dowodów na poparcie swoich racji. Bardzo popularnym środkiem dowodowym jest przesłuchanie świadków wskazanych przez małżonków.

Wniosek powinien zawierać:

• oznaczenie sądu, do którego jest skierowany, dane osobowe uczestników, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
• formułkę „Wniosek o podział majątku wspólnego”,
• określenie wartości majątku podlegającego podziałowi,
• przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie oraz przedstawienie dowodów na poparcie tych okoliczności,
• podpis wnioskodawcy albo jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,
• załączniki.

Wraz z wnioskiem o podział majątku należy sądowi przedstawić dokument, który potwierdza ustanie wspólności majątkowej, np. wyrok rozwodowy, małżeńską umowę majątkową (w formie notarialnej), wyrok sądu ustanawiający rozdzielność majątkową w trakcie małżeństwa.

Kto ustala skład i wartość majątku przy sprawie o podział?

Skład i wartość majątku ulegającego podziałowi ustala sąd. Skład majątku ustala się według stanu na dzień ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według cen rynkowych z daty podziału.

Jeśli między małżonkami istnieje rozbieżność co do wartości majątku, niezbędne może się okazać powołanie biegłego. Dotyczy to głównie wyceny nieruchomości. Tutaj może pojawić się pytanie, kto płaci za biegłego przy podziale majątku – za opinię sporządzoną przez biegłego płacą małżonkowie.

Podejmując decyzję o sądowym podziale majątku, małżonkowie powinni liczyć się z następującymi kosztami:

• opłata sądowa,
• wynagrodzenie biegłego,
• koszty apelacji (w razie niekorzystnego rozstrzygnięcia sprawy).

Opłatę sądową od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej pobiera się w wysokości stałej w kwocie 1000 zł. Jeżeli zaś wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, opłata stała wynosi 300 zł.

Koszty wynagrodzenia biegłego mogą wahać się od kilkuset do nawet kilku tysięcy złotych (szczególnie jeśli pojawią się spory między małżonkami i trzeba będzie powołać kilku biegłych).

Koszty w postępowaniu o podział majątku

W postępowaniu o podział majątku każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Regulują to odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

Co do sposobów podziału, należy wskazać, że zgodnie z art. 212 Kodeksu cywilnego:

„§ 1. Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

§ 2. Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

§ 3. Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych”.

Podział majątku i zasądzenie spłaty byłego współmałżonka

Pani przy podziale będzie żądać spłaty od byłego męża, jednak obawia się Pani, że on nie jest w stanie Pani spłacić.

Zadaniem dopłaty jest wyrównanie różnicy między wartością udziału a wartością – w chwili zniesienia współwłasności – przyznanej współwłaścicielowi części rzeczy, natomiast spłata jest wyrażoną w sumie pieniężnej równowartością udziału we wspólnym prawie.

Taki sposób podziału nieruchomości (przyznanie jednej ze stron ze spłatą pozostałej) wydaje się trafny, kiedy jedna ze stron ma możliwość spłaty drugiej lub wie, że przynajmniej będzie miała zapewnione finansowanie tej transakcji poprzez kredyt lub sprzedaż nieruchomości.

Sąd oczywiście bada możliwości spłaty Pani byłego męża i weźmie pod uwagę to, że jest już emerytem. Sąd jednak wie, że aby zadośćuczynić Pani spłacie, Pani były mąż może zaciągnąć kredyt hipoteczny, sprzedać mieszkanie, kupić nowe – mniejsze, a za uzyskane pieniądze wypełnić spłatę.

Jak wyegzekwować spłatę od byłego męża po podziale majątku?

Generalnie jeżeli spłata nie nastąpi, postanowienie o podziale i zasądzeniu spłaty jest tytułem wykonawczym po nadaniu mu klauzuli wykonalności i podlega egzekucji przez komornika. Komornik więc w celu wyegzekwowania należności mógłby nawet zlicytować nieruchomość przyznaną byłemu mężowi pani Stanisławy. Oczywiście w praktyce mogą wystąpić problemy ze sprzedażą mieszkania z lokatorem, jednak prawnie jest to dopuszczalne i jeżeli znajdzie się kupiec, to komornik sprzeda taki lokal, a pani Stanisława uzyska spłatę.

Wysokość spłaty określa, jak już była o tym mowa, zawsze wartość udziału we własności.

W myśl utrwalonego orzecznictwa oznaczenie sposobu i terminu uiszczenia spłat powinno być dokonane przez sąd z urzędu, przy czym należy zbadać i rozważyć sytuację uczestników obciążonych spłatami i uprawnionych do spłat, a w konsekwencji tak rozłożyć ciężar spłat, aby nie doprowadzić gospodarstwa do ruiny, nie obniżyć jego zdolności produkcyjnej i nie pozbawić uczestników otrzymujących gospodarstwo możliwości dokonania niezbędnych gospodarczo inwestycji.

Wymaga to wyjaśnienia sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionych i zobowiązanych, przychodowości gospodarstwa, dochodów osiąganych z innych źródeł na tle aktualnej sytuacji rynkowej. Obciążenie bowiem gospodarstwa rolnego nadmiernymi spłatami byłoby niezgodne z interesem społeczno-gospodarczym, ale równie niezgodne z tym interesem byłoby rozłożenie spłat na wieloletnie raty, co w okresie inflacji stanowiłoby oczywiste pokrzywdzenie osoby uprawnionej do spłat.

Jednakże w szczególnych sytuacjach Sąd Najwyższy dopuszcza możliwość obniżenia wysokości spłaty należnej w związku z wyrównaniem udziałów przy podziale majątku wspólnego na podstawie art. 5 K.c. (tak orzeczenie SN z dnia 25 maja 1998 r., sygn. akt I CKN 684/97, niepubl.).

Zabezpieczenie spłaty po podziale majątku

Pani Stanisława powinna bezwzględnie wnosić o zabezpieczenie spłat, gdyż takie zabezpieczenie następuje tylko w razie potrzeby, a więc z reguły, gdy dopłata lub spłata zasądzona została w większej kwocie. Regułą jest zabezpieczenie w formie hipoteki przymusowej, jeżeli chodzi o nieruchomości, a zastawu – przy ruchomościach. Dopuszczalne jest także uzależnienie wydania rzeczy od zapłaty należności w pełnej wysokości lub w określonej części.

W przypadku pani Stanisławy pojawi się potrzeba wystąpienia do sądu o ustanowienie na nieruchomości hipoteki przymusowej w celu zabezpieczenia zasądzonych dla pani Stanisławy spłat. Hipoteka taka daje pani Stanisławie pierwszeństwo przed innymi wierzycielami zaspokojenia się z sumy uzyskanej z ewentualnej sprzedaży nieruchomości.

Jeżeli pani Stanisława nie wierzy w możliwości spłaty przez jej byłego męża, pani Stanisława może oczywiście wnosić o przyznanie mieszkania w całości na jej rzecz ze spłatą dla męża lub o sprzedaż licytacyjną mieszkania. Ostatni sposób (sprzedaż przez sąd) jest jednak najmniej korzystnym sposobem podziału majątku, gdyż jest to postępowanie kosztowne, a ceny nieruchomości uzyskane w toku takiego postępowania często odbiegają od cen rynkowych. 

Zobacz również: Zniesienie współwłasności gdy współwłaściciel nie żyje 

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
4. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1998 r., sygn. akt I CKN 684/97