• Zaktualizowano: 2024-04-23 • Autor: Tomasz Krupiński
Trzy miesiące temu uzyskałam w sądzie rejonowym postanowienie o umieszczeniu mojej mamy w szpitalu psychiatrycznym w celu leczenia. Adwokat mamy ustanowiony z urzędu w odpowiednim terminie wniósł o apelację i rozprawa apelacyjna odbyła się właśnie dzisiaj w sądzie okręgowym i została oddalona. Do którego sądu powinnam złożyć wniosek o odpis postanowienia – do rejonowego czy do okręgowego? I drugie pytanie: kto zajmuje się realizacją takiego postanowienia, jaka jest procedura? Czy to sąd skieruje mamę do konkretnego szpitala w konkretnym terminie? Czy ja jako wnioskodawca powinnam podjąć jakieś kroki, aby mama faktycznie w szpitalu się znalazła? Ona z własnej woli leczyć się nie będzie.
Ad. 1. Zgodnie z art. 389 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) – po bezskutecznym upływie terminu do zaskarżenia wydanego wyroku sąd drugiej instancji zwraca akta sądowi pierwszej instancji.
Powyższy przepis jest przepisem o charakterze porządkowym. Chodzi w nim o to, że akta sprawy powinny pozostać do dyspozycji sądu II instancji tylko do momentu upływu terminu wniesienia skargi kasacyjnej. Jeśli skarga taka nie przysługuje, akta powinny być zwrócone niezwłocznie po zakończeniu czynności w sądzie II instancji, np. sporządzeniu uzasadnienia wyroku i doręczeniu go wraz z uzasadnieniem stronie. Aktem prawnym, w którym przepis ten powinien zostać zamieszczony, jest regulamin urzędowania sądów powszechnych, który w § 97 ust. 2 reguluje kwestię zwrotu akt sądowi I instancji przez sąd odwoławczy jeszcze w toku postępowania apelacyjnego w celu sporządzenia brakującego uzasadnienia orzeczenia, sporządzenia odpisów protokołów lub innych dokumentów znajdujących się w aktach, jeśli są one nieczytelne, dołączenia do akt brakujących zwrotnych potwierdzeń doręczenia pism sądowych lub dołączenia odpisów orzeczeń oraz usunięcia innych usterek popełnionych w sądzie I instancji.
Od postanowienia o umieszczeniu osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody przysługuje skarga kasacyjna, więc akta te będą w dyspozycji sądu okręgowego do upływu terminu do jej wniesienia. Jednocześnie prawomocne są wszystkie wyroki sądów drugiej instancji oraz wyroki, których nie zaskarżono w terminie.
Jak z tego wynika, po wydaniu wyroku przez sąd okręgowy można podjąć próbę jego wykonania, mimo prawa do wniesienia skargi kasacyjnej.
Owszem można żądać wstrzymania wykonania, gdy orzeczenie wprawdzie jest prawomocne (wydane przez sąd II instancji), ale strona wniosła skargę kasacyjną.
Według art. 398 zn. 5 K.p.c.:
„§ 1. Skargę kasacyjną wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem stronie skarżącej.
§ 2. Termin do wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka wynosi sześć miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli strona zażądała doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem – od chwili doręczenia orzeczenia stronie.
Moim więc zdaniem, już teraz będzie mogła Pani wnosić o złożenie wniosku do sądu okręgowego o wydanie odpisu wyroku z klauzulą prawomocności.
Zgodnie bowiem z art. 364 K.p.c.:
„§ 1. Prawomocność orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd pierwszej instancji na posiedzeniu niejawnym, a dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie drugiej instancji – ten sąd. Stwierdzenia dokonuje sąd jednoosobowo.
§ 2. Postanowienia w sprawie, o której mowa w § 1, może wydać także referendarz sądowy.”
Jak z powyższego przepisu wynika, prawidłowość postanowienia o stwierdzeniu prawomocności uzależniona jest od tego, czy w chwili jego wydania orzeczenie, którego prawomocność stwierdzono, było istotnie prawomocne.
Jest ono bowiem orzeczeniem deklaratywnym.
Wydanie postanowienia o stwierdzeniu prawomocności nie ma wpływu na uprawomocnienie się orzeczenia, ale w obrocie stwarza jego domniemanie.
Sąd rozpoznający dopuszczalność skargi o wznowienie postępowania czy też wniosku o przywrócenie terminu wniesienia środka zaskarżenia samodzielnie ustala kwestię prawomocności i w konsekwencji może dojść do wniosku, że orzeczenie sądowe nie uzyskało waloru prawomocności (zob. na ten temat wyroki SN: z dnia 4 marca 2008 r., IV CSK 465/07, LEX nr 376399; z dnia 5 lipca 2002 r., III CKN 657/00, OSP 2004, z. 2, poz. 18).
Rozstrzygając wniosek o stwierdzenie prawomocności, sąd (referendarz sądowy) powinien mieć na uwadze stan postępowania, w którym po wydaniu orzeczenia złożono wniosek. Stwierdzenie to musi być oczywiście pewne w momencie wydania postanowienia, stąd nie jest dopuszczalne stwierdzenie prawomocności, jeśli w danym momencie nie wiadomo, czy prawomocność ta (chociaż z datą wsteczną) nastąpi, np. nie uprawomocniło się jeszcze postanowienie o odrzuceniu apelacji bądź jest prawdopodobne, że apelacja może nadejść drogą pocztową.
Dopuszczalne, ale niekonieczne, jest stwierdzenie prawomocności orzeczenia podlegającego wykonaniu w drodze postępowania egzekucyjnego.
Stwierdzenie prawomocności orzeczenia może nastąpić na wniosek strony. Należałoby więc złożyć wniosek do sądu okręgowego o wydanie odpisu prawomocnego postanowienia ze wzmianką o prawomocności i doręczenie Pani tego odpisu, do wniosku należy dołączyć dowód uiszczenia opłaty (6 zł za stronę – wziąć pod uwagę należy, ile stron ma postanowienie).
Stwierdzenie prawomocności orzeczenia jest potrzebne w stosunku do tych orzeczeń, z których uprawomocnieniem wiążą się określone skutki prawne. Odnosi się to przede wszystkim do wyroków i postanowień rozstrzygających co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym.
Generalnie założeniem jest, że prawomocność stwierdzana jest przez sąd I instancji, w którym znajdują się akta zakończonej sprawy zarówno w rezultacie uprawomocnienia się orzeczenia sądu I, jak i II instancji (art. 389 K.p.c.). Sąd II instancji stwierdza prawomocność orzeczenia dopóty, dopóki akta sprawy znajdują się w tym sądzie.
Stwierdzenie prawomocności orzeczenia następuje na posiedzeniu niejawnym – jednoosobowo. Na postanowienie to przysługuje zażalenie (post. SN z 21 grudnia 1965 r., I CZ 101/65, LexPolonica nr 309006, OSNCP 1966, nr 10, poz. 9; uchw. SN z 18 czerwca 1966 r., III CZP 48/66, LexPolonica nr 314756, OSNCP 1967, nr 2, poz. 19).
Na podstawie powyższego trudno mi przewidzieć, jaka jest praktyka w danym sądzie. Co do zasady sąd okręgowy powinien Pani wydać odpis prawomocnego postanowienia.
W tym też miejscu zaznaczam, że takie postanowienie staje się wykonalne z chwilą jego uprawomocnienia się (bez nadawania mu klauzuli wykonalności – choć prezentowano również pogląd odmienny, wskazujący na potrzebę uzyskania klauzuli wykonalności takiego postanowienia). I tak wskazuję, że zgodnie z art. 516 K.p.c. rozstrzygnięcia sądu opiekuńczego co do istoty sprawy, tj. rozstrzygnięcia merytoryczne w sprawach z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, zapadają w formie postanowień. Ogólne zasady skuteczności i wykonalności takich postanowień określa art. 521 K.p.c., stanowiąc, że stają się one skuteczne, a jeżeli wymagają wykonania – także wykonalne, po uprawomocnieniu się (art. 363 § 1 w zw. z art. 13 § 2 K.p.c.), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Ze względu na to, że sprawy z zakresu ochrony zdrowia psychicznego dotyczą podstawowych praw osobistych osób z zaburzeniami psychicznymi, należy wyłączyć odpowiednie stosowanie w tych sprawach art. 578 K.p.c. jako zupełnie nieadekwatnego do charakteru tych spraw. Zgodnie z dyspozycją art. 521 K.p.c. należy przyjąć jako zasadę, że merytoryczne postanowienia sądu opiekuńczego w omawianych sprawach stają się skuteczne i wykonalne z chwilą uprawomocnienia się, chyba że co innego wynika ze szczególnego przepisu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Jedynego wyjątku od wskazanej wyżej zasady można się dopatrzeć w art. 27 tej ustawy” – zob. J. Duda, Komentarz do ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, Warszawa 2006, s. 192.
Dawniej przyjmowano, że w szczególności wydaje się, że wykonalność postanowienia sądu opiekuńczego (z reguły prawomocnego, a w przypadku art. 27 ustawy także nieprawomocnego) powinna być stwierdzona klauzulą nadaną przez sąd opiekuńczy przy odpowiednim zastosowaniu art. 776 i art. 781 § 1 K.p.c. Za takim stanowiskiem przemawiają te same względy, które leżą u podstaw klauzuli wykonalności nadawanej tytułom egzekucyjnym w sądowym postępowaniu egzekucyjnym” – St. Dąbrowski, J. Pietrzykowski, Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz, Warszawa 1997, s. 193.
Pogląd o braku konieczności wnoszenia o nadanie klauzuli jest więc aktualniejszy.
Ad. 2. Zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (dalej „ustawa”):
„1. Do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta, bez zgody wymaganej w art. 22, osoba chora psychicznie:
1) której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź
2) która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.
2. O potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby, o której mowa w ust. 1, bez jej zgody, orzeka sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania tej osoby – na wniosek jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę.
3. W stosunku do osoby objętej oparciem społecznym, o którym mowa w art. 8, wniosek może zgłosić również organ do spraw pomocy społecznej.”
W przypadku opisanym powyżej, zapewnienie realizacji postanowienia sądowego o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego należy do marszałka województwa. Mówi o tym art. 46 ust. 2b ustawy.
Realizacja postanowień sądowych polega na:
Transport medyczny odbywa się najczęściej z miejsca zamieszkania osoby chorej psychicznie do wskazanego szpitala psychiatrycznego.
Koszt transportu pacjenta pokrywa samorząd województwa ze środków otrzymanych w ramach dotacji od wojewody.
Najczęściej postanowienia sądowe są przekazywane do realizacji przez rodzinę osoby chorej psychicznie (osobę, na wniosek której sąd wydał postanowienie o leczeniu w szpitalu psychiatrycznym bez zgody osoby chorej psychicznie).
W celu realizacji postanowienia sądowego konieczne jest przesłanie pisma informującego o potrzebie realizacji postanowienia wraz z załączonym prawomocnym postanowieniem sądu, na adres właściwego urzędu marszałkowskiego.
Jeżeli osoba chora psychicznie, wobec której wydano postanowienie o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego, odmawia stawienia się w szpitalu psychiatrycznym lub w inny sposób utrudnia wykonanie tego postanowienia, sąd z urzędu lub na wniosek upoważnionego przez marszałka województwa lekarza psychiatry może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie tej osoby do szpitala psychiatrycznego przez Policję (art. 46 ust. 2c ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2008 r., IV CSK 465/07
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2002 r., III CKN 657/00
4. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1965 r., I CZ 101/65
Masz problem z mężem alkoholikiem który stanowi niebezpieczeństwo dla ciebie i dzieci? Czy można ubezwłasnowolnić i zmusić do leczenia męża alkoholika i gdzie złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie? Opisz nam swój problem i zadaj pytania wypełniając formularz poniżej ▼▼▼.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem, magister prawa, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie nieruchomości i prawie lokalowym (wykup mieszkań, najem, eksmisje, zasiedzenia itp.) oraz w prawie rodzinnym (rozwody, alimenty, podział majątku itp.). Doradza też wspólnotom mieszkaniowym i zarządcom nieruchomości (sam również ma uprawnienia zarządcy). Prowadzi własną kancelarię i reprezentuje naszych klientów w sądach.
Zapytaj prawnika