Pozbawienie praw rodzicielskich a obowiązek alimentacyjny

Pozbawienie ojca praw rodzicielskich do dzieci

Z opisu sprawy wynika, że ojciec dziecka nie jest osobą zdrową psychicznie i stanowi zagrożenie dla dziecka. W tej sytuacji radziłabym Pani córce jak najszybciej wnieść sprawę do sądu o pozbawienie tego człowieka praw rodzicielskich do dziecka, bo zrzec się takich praw nie może. Podaje Pani, że były mąż córki nie utrzymuje kontaktu z dzieckiem, zaniedbuje przez to obowiązki związane z władzą rodzicielską, czyli wychowanie dziecka, troskę o jego rozwój fizyczny i duchowy, sprawowanie zarządu majątkiem dziecka, a także obowiązek alimentacyjny. W praktyce w ogóle nie wykonuje władzy rodzicielskiej.

Kiedy sąd orzeka o pozbawieniu władzy rodzicielskiej?

Sąd ma obowiązek orzec pozbawienie władzy rodzicielskiej w następujących sytuacjach (art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – K.r.io.):

1. jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana przez rodzica z powodu trwałej przeszkody; np. skazanie rodzica na długoletnie więzienie, wyjazd na stałe za granicę i brak zainteresowania dzieckiem; umieszczenie w zakładzie leczniczym z powodu ciężkiej i przewlekłej choroby;
2. jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej; np. znęcanie się fizyczne i psychiczne nad dzieckiem, porzucenie dziecka, molestowanie seksualne dziecka, zmuszanie dziecka do nadmiernej pracy ponad siły, nakłanianie dziecka do popełniania przestępstw;
3. jeżeli doszło do rażących zaniedbań obowiązków rodziców względem dziecka.

Zobacz również: Przysposobienie a alimenty

Co powinien zawierać wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich?

Jak z powyższego wynika, były mąż Pani córki spełnia wymienione przesłanki. Z całą pewnością występują powody, dla których powinno nastąpić pozbawienie władzy rodzicielskiej. I tak się z pewnością stanie, musi tylko córka złożyć odpowiedni wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej do wydziału rodzinnego i nieletnich sądu rejonowego.

We wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej należy określić wnioskodawcę, czyli córka musi podać swoje dane i adres, a także powinna wskazać uczestników postępowania: dane byłego męża – ojca dziecka oraz dane dziecka.

Wniosek należy odpowiednio uzasadnić, chociażby opisać to, co napisała Pani w pytaniu do nas. Córka powinna też dodatkowo wnioskować o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na udowodnienie okoliczności, że ojciec nie utrzymuje kontaktów z dzieckiem, nie interesuje się nim oraz w jaki sposób się do dziecka odnosi. Do wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej należy też dołączyć odpis zupełny aktu urodzenia dziecka, wyrok rozwodowy, wyrok w sprawie alimentów. Wniosek należy złożyć w dwóch egzemplarzach.

Zobacz również: Pozbawienie praw rodzicielskich a alimenty z funduszu alimentacyjnego

Kto może złożyć wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich?

Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej może być wszczęte na wniosek każdego z rodziców, uczestnikiem postępowania może być również prokurator.

Jeżeli nie jest znane miejsce pobytu rodzica, którego ma dotyczyć pozbawienie władzy rodzicielskiej, należy do wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej dołączyć wniosek o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu; wpis od wniosku o ustanowienie kuratora wynosi 40 zł.

Sądem właściwym miejscowo jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy (dziecka), a w braku miejsca zamieszkania dziecka – sąd miejsca pobytu dziecka; jeżeli nie wiadomo, gdzie dziecko przebywa, właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy – art. 569 Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie K.p.c.).

Postanowienie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Od wniosku nie pobiera się wpisu.

Czy w sprawie o pozbawienia praw rodzicielskich muszą brać udział małoletnie dzieci?

„Sprawy o przysposobienie, o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej w pierwszej instancji sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego i dwóch ławników” (art. 509 Kodeksu postępowania cywilnego). Poza tym, zgodnie z art. 573 § 2 K.p.c., „sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze”.

Ponadto na podstawie art. 576 § 2 K.p.c. „sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych”.

Stosownie natomiast do art. 574 § 1 K.p.c. „sąd opiekuńczy może nakazać osobiste stawiennictwo osoby pozostającej pod władzą rodzicielską lub opieką, jak również zarządzić przymusowe sprowadzenie takiej osoby”.

Sądy z reguły nie wymagają, aby w rozprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej uczestniczyły małoletnie dzieci. Jednak dodatkowo, dla pewności, może Pani córka zawrzeć we wniosku, że wnosi o wyłączenie osobistego udziału małoletniego dziecka w postępowaniu. Córka powinna też wnioskować o przeprowadzenie rozprawy również w razie nieobecności uczestnika – byłego męża.

Jeżeli strona wezwana do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie, sąd może skazać ją na grzywnę według przepisów o karach za niestawiennictwo świadka, nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu. Zasadą jest, że postępowanie toczy się bez względu na stawiennictwo uczestników.

„Przed wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy sąd opiekuńczy wysłucha przedstawiciela ustawowego osoby, której postępowanie dotyczy. W wypadkach ważniejszych powinien ponadto w miarę możności wysłuchać osoby bliskie tej osoby” (art. 576 § 1 K.p.c.).

Z powyższych przepisów wynika, że pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najbardziej rygorystycznym środkiem, jaki może zastosować sąd opiekuńczy wobec rodzica, który zaniedbuje swoje obowiązki względem dziecka. Ze względu na tak daleko idące skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej sąd może orzec o pozbawieniu tych praw tylko wówczas, kiedy mniej restrykcyjne środki (np. ograniczenie władzy rodzicielskiej) nie spowodowały zmiany postępowania rodzica.

Zobacz również: Czy pozbawienie praw rodzicielskich zwalnia z płacenia alimentów na rodzica?

Skutki zaniedbywania dzieci przez ojca

Pani córka, jak zakładam, nie występowała wcześniej z wnioskiem o ograniczenie władzy rodzicielskiej, jednak sąd może uznać, że zaniedbywanie syna przez ojca jest tak oczywiste, a jego zachowanie względem dziecka nie rokuje nadziei na zmianę, że celowe będzie postanowienie o natychmiastowym pozbawieniu go władzy rodzicielskiej.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najostrzejszą prawną formą ingerencji sądu opiekuńczego w wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jego istota polega na tym, że rodzic traci wszelkie atrybuty, jakie wchodzą w zakres władzy rodzicielskiej.

W moim przekonaniu w opisanym przypadku doszło do spełnienia wszystkich przesłanek, aby władza rodzicielska została ojcu dziecka odebrana. Sądzę, że postępowanie powinno zakończyć się na jednej sprawie, aczkolwiek ostatecznie zależy to od oceny sądu.

Rodzicowi pozbawionemu władzy rodzicielskiej może ona zostać przywrócona – po ustaniu przyczyn jej pozbawienia.

Obowiązek alimentacyjny osoby pozbawionej praw rodzicielskich

Proszę pamiętać, że pozbawienie ojca władzy rodzicielskiej nie ma wpływu na zakres praw i obowiązków niewchodzących w zakres tej władzy. Dziecko nadal pochodzi od ojca, w związku z tym ciąży na nim obowiązek alimentacyjny względem dziecka, może ono po nim dziedziczyć oraz zachowuje prawo do osobistej z nim styczności.

Zawieszenie władzy rodzicielskiej

Dodam, że istnieje jeszcze możliwość zawieszenia władzy rodzicielskiej. Zawieszenie władzy rodzicielskiej może nastąpić wskutek przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, na przykład w przypadku osadzenia rodzica w zakładzie karnym lub jego dłuższego wyjazdu za granicę. Gdy taka przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej przestanie istnieć, władzę rodzicielską będzie można przywrócić.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59