Jak zakończyć małżeństwo z człowiekiem chorym psychicznie?

• Autor: Tomasz Krupiński

Jak zakończyć małżeństwo z człowiekiem chorym psychicznie? Mąż ma zdiagnozowaną chorobę psychiczną. Nie ma między nami pożycia małżeńskiego od kliku lat. Mamy 10-letnie dziecko i mieszkamy razem, bo ja nie mam gdzie się wyprowadzić. Mąż nie chce słyszeć o rozwodzie? Jak przeprowadzić rozwód w tej sytuacji?

Masz podobny problem? Kliknij tutaj i zadaj pytanie.

Jak zakończyć małżeństwo z człowiekiem chorym psychicznie?

Rozkład pożycia i orzeczenie rozwodu wyrokiem sądu

Przepisy dotyczące rozwodu znajdują się w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (K.r.o.).

Orzeczenie rozwodu następuje wyrokiem sądu, który zapada w razie ustalenia, że doszło między małżonkami do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia i nie zachodzą negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu.

Zupełny rozkład pożycia oznacza, że ustały więzi łączące małżonków, a mianowicie więź emocjonalna (istnienie uczucia), fizyczna (współżycie) i gospodarcza (prowadzenie wspólnie gospodarstwa domowego). Za trwały rozkład przyjmuje się natomiast taki, który trwa na tyle długo, że nie rokuje szans na powrót małżonków do pożycia.

Nie zawsze konieczne jest dla uzyskania rozwodu, by całkowicie ustała więź gospodarcza, może się bowiem zdarzyć, że mimo nieistnienia pozostałych więzi, małżonkowie nadal wspólnie zamieszkują, czy spłacają wspólnie zaciągnięte wcześniej zobowiązania. Takie częściowe istnienie więzi gospodarczej nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu rozwodu. Taka sytuacja zachodzi w opisanym przez Panią przypadku, gdyż obecnie mieszka Pani z mężem i dzieckiem.

Zobacz również: Małżeństwo z chorym na chad

Masz problem prawny? Kliknij tutaj i zapytaj prawnika ›

Jakie mogą być przeszkody w orzeczeniu o rozwiązaniu małżeństwa?

Przeszkody w orzeczeniu o rozwiązaniu małżeństwa są to tzw. przesłanki negatywne, czyli takie przyczyny, przy zaistnieniu których sąd nie może orzec o rozwodzie. Przesłanki negatywne zawarte są w przepisach prawnych i służą do obrony zagrożonego małżeństwa i należą do nich: dobro wspólnych małoletnich dzieci. Sąd Najwyższy wydał orzeczenie o charakterze wytycznych (z dnia 18 marca 1968 r. III CZP 70/66, OSNCP 1968, poz. 77 i z dnia 9 czerwca 1976 r. III CZP 46/75, OSNCP 1976/9, poz. 184), którymi posiłkują się sądy w rozpatrywaniu takich spraw.

Zatem sąd, rozpatrując przesłankę negatywną orzeczenia rozwodu w postaci dobra wspólnych małoletnich dzieci, zobowiązany jest do wzięcia pod uwagę wszelkich okoliczności, jakie będą miały wpływ na rozwój i wychowanie dziecka oraz dokonać oceny zebranego materiału dowodowego w tym zakresie (dla oceny, czy dobro dziecka sprzeciwia się rozwodowi, należy konkretnie rozważyć, jaka byłaby ich sytuacja, gdyby do rozwodu nie doszło i porównać ją z sytuacją, jaka będzie po orzeczeniu rozwodu; nie można oceniać tej kwestii na podstawie założenia, że małżonkowie wrócą do wspólności małżeńskiej po odmówieniu im orzeczenia rozwodu, jeżeli okoliczności przemawiają przeciwko takiemu założeniu – orzeczenie SN z dnia 8 grudnia 1951 r. C 259/51, NP. 1953/5, s. 81).

Zobacz również: Monitoring na wspólnym podwórku

Czy dziecko może być dla sądu przeszkodą w orzeczeniu rozwodu?

Tak więc mimo że Pani posiada wspólne dziecko z mężem, którego dobro mogłoby wymagać, aby rodzice pozostali w związku małżeńskim, to jednak sąd rozważy, czy rozstanie rodziców nie będzie lepszym rozwiązaniem z punktu widzenia dobra dziecka.

Wyłączna wina małżonka, który żąda rozwodu, również stanowi przesłankę negatywną rozwiązania małżeństwa. Oznacza to tyle, że sąd nie orzeknie rozwodu, jeżeli to małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego żąda tego rozwodu, chyba że drugi wyrazi na to zgodę.

Nie mam wiedzy, czy wyłącznym powodem do żądania rozwodu przez Panią jest choroba męża, czy też także inne okoliczności. Zaznaczę jedynie, iż odmowa zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, jeżeli nie znajduje ona uzasadnienia, a jest podyktowana np. chęcią utrudnienia lub uniemożliwienia uzyskania rozwodu. Kiedy małżonek niewinny kieruje się motywami zasługującymi na potępienie z punktu widzenia moralnego, w szczególności, jeżeli istnieje podstawa do ustalenia, że małżonek niewinny odmawia zgody na rozwód wyłącznie w zamiarze szykany albo dla zemsty lub z nienawiści do małżonka winnego, uznanie odmowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego nie budzi wątpliwości – uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 16 marca 1968 r. III CZP 70/66, OSN 1968, poz. 77.

Zobacz również: Choroba dwubiegunowa a małżeństwo

Rozwód z osobą chorą fizycznie lub psychicznie

I wreszcie, przesłanką negatywną rozwodu jest choroba małżonka. W tym miejscu zwrócę Pani uwagę, że orzecznictwo stoi na stanowisku, iż czym innym jest żądanie rozwodu, gdy małżonek jest chory fizycznie, a czym innym gdy jest chory psychicznie.

Tak więc sąd nie wyda wyroku rozwodowego, gdy będzie on sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czyli z określonymi wzorcami postępowania, ustalonymi przez normy moralne lub obyczajowe.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego nierzadko był podejmowany temat zasad współżycia społecznego.

Dla wskazania, jakimi kryteriami kieruje się orzecznictwo sądowe przy ocenie konkretnych faktów podaję treść orzeczenia Sądu Najwyższego, zgodnie z którym – niezgodne z zasadami [...] moralności byłoby uznanie za ważny powód rozkładu pożycia małżeńskiego nieuleczalnej choroby małżonka, kiedy jego stan wymaga udzielenia mu materialnej i moralnej pomocy. Zasada ta nie może mieć jednak zastosowania w wypadku nieuleczalnej choroby psychicznej współmałżonka. Przy chorobie fizycznej zachodzi możliwość utrzymania więzi duchowej, istnieje pełne odczucie skutków rozwodu ze strony chorego i dlatego względy moralne nakazują udzielenia mu opieki nie tylko materialnej, ale i moralnej tak, aby ulżyć losowi chorego. Natomiast w wypadku choroby psychicznej nie zachodzi możliwość utrzymania więzi duchowej, a sam chory nie odczuwa w tak ostry sposób skutków rozwodu, gdy jeszcze stan jego zdrowia wymaga pobytu w szpitalu drugi małżonek nie może mu praktycznie zapewnić niczego więcej poza dostarczeniem pomocy i opieki materialnej i w tych warunkach udzielenie temu małżonkowi rozwodu może znaleźć usprawiedliwienie w poczuciu moralnym społeczeństwa (orzeczenie SN z dnia 2.07.1960 r. ICR 491/61, OSPiK 1963/3, poz. 68).

Czy choroba małżonka może uniemożliwić udzielenie rozwodu?

Zgodnie z powyższym choroba fizyczna małżonka i potrzeba udzielenia mu pomocy i opieki nad nim może być uznana za okoliczność wyłączającą możliwość udzielenia rozwodu z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Natomiast choroba psychiczna nie stanowi przeszkody, aby sąd mógł rozwiązać małżeństwo.

W innym wyroku, z dnia 18 marca 1999 r. (I CKN 1050/97) Sąd Najwyższy orzekł, że obowiązek małżonków przewidziany w art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz współdziałania dla dobra rodziny), może być wyłączony, jeżeli zachowanie będące wynikiem choroby psychicznej małżonka uzasadnia zwolnienie z tego obowiązku drugiego z małżonków.

Reasumując, jeżeli pomiędzy Panią a mężem nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, zachodzą duże szanse, że sąd rozwiąże związek małżeński. Raczej choroba psychiczna Pani męża nie będzie stanowić przeszkody w uzyskaniu rozwodu, a przy odpowiedniej argumentacji może nawet stanowić jego uzasadnienie.

Udowodnienie winy za rozwód

Należy zaznaczyć, iż zgodnie z art. 57 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„§ 1. Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia.

§ 2. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy”.

Wyrok rozwodowy może zatem nastąpić bez orzekania o winie, z orzeczeniem winy jednego z małżonków, orzeczeniem winy obu stron lub z uznaniem, że żaden z małżonków nie ponosi tej winy.

O winie małżonka może przesądzać w szczególności nadużywanie alkoholu, inne uzależnienia, przemoc, zdrada, porzucenie, niezaspokajanie zawinione potrzeb rodziny. Żądanie uznania współmałżonka winnym rozkładu pożycia wiąże się z koniecznością przedstawienia dowodów na tę okoliczność.

Postępowanie sądowe w takiej sprawie zazwyczaj trwa dłużej niż w przypadku żądania rozwodu bez orzekania o winie, koniecznym jest bowiem przeprowadzenie szeregu dowodów ową winę potwierdzających. Środkami dowodowymi, mogą być zarówno zeznania samych stron jak i świadków, ale także zdjęcia, nagrania audio i wideo, SMS-y, notatki z interwencji policji, wyrok o znęcanie się nad rodziną, obdukcje, zaświadczenia lekarskie, zaświadczenia o pobytach na izbie wytrzeźwień, listy, rachunki i wszelkie inne dokumenty, z których wynikają okoliczności wskazywane przez stronę postępowania.

Czy choroba psychiczna małżonka wyklucza przypisanie mu winy trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego?

Odnośnie Pani męża należy wskazać, iż choroba psychiczna małżonka nie wyklucza przypisania mu winy trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego (wyrok SN z 5 stycznia 2001 r., V CKN 915/00, LexPolonica nr 350400, OSP 2001, nr 6, poz. 92 z glosą aprobującą J. Gajdy). Z uzasadnienia tego wyroku wynika, iż możliwe jest przypisanie winy w doprowadzeniu się przez określony podmiot do stanu wyłączającego możliwość świadomego albo swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli. Wydaje się, że rzadko (jeżeli w ogóle) wystąpią okoliczności wyłączające bezprawność działania małżonka. Należy natomiast brać pod uwagę stan psychiczny małżonka, w stosunku do którego postawiony został zarzut zawinienia rozkładu pożycia. Przypisanie małżonkowi winy rozkładu pożycia nie będzie więc możliwe, jeżeli działanie lub zaniechanie następuje w stanie niepoczytalności, czy choćby przemijającego zakłócenia czynności psychicznych. Choroba psychiczna małżonka nie może wykluczyć przypisania mu winy rozkładu pożycia małżeńskiego. Zależy to jednak od rodzaju choroby, a także od tego, czy przyczyną rozkładu pożycia było jedno konkretne zdarzenie (np. fakt zdrady), czy też występuje wiele przyczyn rozłożonych w czasie. Doświadczenie życiowe wskazuje, że do trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżonków rzadko dochodzi na skutek pojedynczego zdarzenia. Zwykle współwystępuje wiele przyczyn w dłuższym okresie. Przypisanie w takiej sytuacji winy rozkładu pożycia małżonkowi cierpiącemu na chorobę psychiczną będzie zależało od okoliczności konkretnej sprawy, a przede wszystkim od rodzaju występującej choroby. Należy mieć na uwadze, że pewne typy chorób psychicznych mają przebieg przewlekły, trwają latami (jak np. zespoły paranoiczne). W innych natomiast występują okresy choroby naprzemiennie z okresami remisji, w których chory może działać z pełnym rozeznaniem. W tej ostatniej sytuacji nie jest wykluczone poddanie ocenie zachowania się małżonka chorego. Jeżeli bowiem w okresach remisji chory odmawia leczenia lub utrudnia kontynuowanie podjętego wcześniej leczenia, a jego postawa stanowi jedną z przyczyn (tym bardziej jedyną) rozkładu pożycia małżeńskiego, nie ma przeszkód, aby małżonkowi takiemu przypisać współwinę (lub nawet wyłączną winę w szczególnych sytuacjach) zaistniałego rozkładu.

Często jednak w takich przypadkach można usłyszeć następujący wyrok – sąd orzeka rozwód z przyczyn leżących po stronie X, ale niezawinionych. Będzie miało to miejsce, gdy chory psychicznie może nie być w stanie kontrolować swojego zachowania, a więc nie można przypisać mu winy.

Może Pani obecnie wnosić o rozwód bez orzeczenia o winie (potrzebna zgoda Pani męża), a jeżeli Pani mąż nie wyrazi zgody na rozwód, to trzeba będzie wnieść sprawę o rozwód z jego wyłącznej winy, podając przykład, że obecnie mąż kategorycznie odmawia leczenia.

Rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej i alimentach w wyroku orzekającym rozwód

Odnośnie alimentów, to bez względu na Pani wniosek w sprawie, sąd obligatoryjnie, zgodnie z art. 58 K.r.io., w wyroku orzekającym rozwód rozstrzyga też o:

  • władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków,
  • kontaktach rodziców z dzieckiem,
  • wysokości, w jakiej każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.

Jeżeli sąd orzeknie rozwód, to najprawdopodobniej wykonywanie władzy rodzicielskiej powierzy Pani, z ograniczeniem władzy mężowi do określonych obowiązków względem dziecka.

Dla oceny zasadności Pani żądania rozwodu potrzebna byłaby analiza rozkładu pożycia, gdyż Pani podała jedynie ogólne informacje.

Czy sąd może orzec rozwód gdy współmałżonek powoda jest chory psychicznie? Jak napisać pozew o rozwód, czy trzeba wskazać świadków lub opinię lekarza psychiatry? Potrzebujesz pomocy prawnika, opisz nam swój problem i zadaj pytania wypełniając formularz poniżej ▼▼▼.

Zapytaj prawnika - porady prawne online

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny

Tomasz Krupiński

O autorze: Tomasz Krupiński

Radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem, magister prawa, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie nieruchomości i prawie lokalowym (wykup mieszkań, najem, eksmisje, zasiedzenia itp.) oraz w prawie rodzinnym (rozwody, alimenty, podział majątku itp.). Doradza też wspólnotom mieszkaniowym i zarządcom nieruchomości (sam również ma uprawnienia zarządcy). Prowadzi własną kancelarię i reprezentuje naszych klientów w sądach.



Porad przez Internet udzielają
prawnicy z dużym doświadczeniem

Zapytaj prawnika

Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Wycenę wyślemy do 1 godziny
Zadaj pytanie »

porady prawne eporady24.pl

spadek.info

prawo-budowlane.info

odpowiedziprawne.pl

prawo-pracy.pl

prawo-mieszkaniowe.info

prawozus.pl

Szukamy prawnika »