Zniesienie rozdzielności majątkowej

Pani Eliza zapytała nas, ile kosztuje, a także jakie będą konsekwencje zakończenia rozdzielności majątkowej i powrotu do wspólnoty. Chciała również wiedzieć, czy lepiej wrócić do stanu sprzed rozdzielności, czy zacząć wspólnotę na nowo, od bieżącej daty.

Ustanowienie rozdzielności majątkowej

Z relacji pani Elizy wynika, że będąc w ustroju wspólnoty, ustanowiła z mężem rozdzielność majątkową w formie aktu notarialnego.

Obecnie pani Eliza zastanawia się nad powrotem do ustroju wspólności majątkowej (cofnięciem rozdzielności majątkowej). Pozostaje dla pani Elizy ważna kwestia, czy wracać do wspólności majątkowej, która miałaby objąć także okres, w którym istniał ustrój rozdzielności majątkowej, czy też zawrzeć umowę dotyczącą ustanowienia wspólności majątkowej jedynie od okresu jej podpisania.

Na początku pozwolę zaznaczyć, że zgodnie z art. 51 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później”.

Na czym polega rozdzielność majątkowa?

Ponadto według art. 51¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem”.

Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, że małżonkowie nie mają majątku wspólnego, a każde z nich ma swój majątek osobisty, którym zarządza i rozporządza samodzielnie, tj. bez udziału drugiego małżonka.

Jeżeli umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej została zawarta w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej (tak jak w przypadku pani Elizy), to do majątków osobistych każdego z małżonków wejdą przedmioty majątkowe nabyte przez każde z nich przed powstaniem wspólności majątkowej, przedmioty majątkowe stanowiące majątek osobisty każdego z małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej, udział przypadający jednemu z małżonków w majątku, który był dotychczas objęty wspólnością majątkową, i przedmioty majątkowe nabyte przez każde z małżonków po zawarciu umowy. Majątek, który był objęty wspólnością majątkową, może zostać podzielony między małżonkami i wówczas w skład majątków osobistych każdego z nich wejdą – na miejsce udziałów w majątku wspólnym – przedmioty majątkowe otrzymane w wyniku jego podziału.

Zobacz również: Rozdzielność majątkowa

Co z przedmiotami nabytymi w czasie rozdzielności majątkowej?

W czasie trwania rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą wspólnie nabywać przedmioty majątkowe. Przedmioty te jednak nie będą objęte małżeńską wspólnością majątkową, ale współwłasnością w częściach ułamkowych.

Następnie według art. 47 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„§ 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

§ 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej”.

Rodzaj ustroju umownego nie jest w pełni pozostawiony swobodnemu uznaniu umawiających się stron. Na podstawie art. 47 § 1 mogą one mianowicie jedynie:

1. rozszerzyć wspólność ustawową,
2. ograniczyć wspólność ustawową,
3. ustanowić rozdzielność majątkową (nazywaną rozdzielnością zwykłą albo pełną) i
4. ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Strony małżeńskiej umowy majątkowej natomiast nie mogą ustanowić innego, poza wymienionymi, rodzaju ustroju majątkowego. Nie mogą także jednocześnie częściowo rozszerzyć (co do pewnych przedmiotów majątkowych), a częściowo ograniczyć (co do innych przedmiotów) wspólności ustawowej. Małżonkowie, którzy pozostają w umownym ustroju majątkowym, mogą zaś – w drodze zmiany umowy – ustanowić ustrój wspólności ustawowej.

Małżeńska umowa majątkowa w zasadzie reguluje stosunki majątkowe między małżonkami na przyszłość, tj. umowa zawarta przed zawarciem małżeństwa – na czas od chwili zawarcia małżeństwa, a umowa zawarta w trakcie trwania małżeństwa – na czas od jej zawarcia. Strony jednak mogą określić inny, przyszły termin, z którego nadejściem umowa wejdzie w życie. Rozszerzając lub ograniczając wspólność ustawową, strony mogą także nadać umowie skutek wsteczny w tym sensie, że w pierwszym wypadku mogą włączyć do majątku wspólnego przedmioty należące przed zawarciem umowy do ich majątków osobistych, a w drugim wypadku mogą wyłączyć z majątku wspólnego przedmioty należące przed zawarciem umowy do tego majątku.

Jak wyjść z rozdzielczości majątkowej i wejść we wspólność majątkową?

Jak znieść rozdzielność majątkową? Małżeńska umowa majątkowa może w każdym czasie zostać zmieniona przez zawarcie nowej umowy. Zmiana może polegać bądź na zmianie rodzaju ustroju majątkowego, bądź jedynie na jego modyfikacji, jeżeli taka modyfikacja jest możliwa.

Małżeńska umowa majątkowa może w każdym czasie zostać rozwiązana. W umowie tej strony mogą postanowić, jaki będzie obowiązywać ich ustrój majątkowy, w szczególności że będzie to ustrój wspólności ustawowej. Ustalenie, że będzie obowiązywać inny niż dotychczas ustrój umowny, oznacza w istocie zawarcie umowy zmieniającej dotychczasową umowę.

Art. 47 § 2 przesądza, że „w razie rozwiązania umowy w czasie trwania małżeństwa, gdy strony nie postanowią inaczej, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, niezależnie od tego, jaki ustrój majątkowy obowiązywał przed zawarciem umowy”.

Na podstawie powyższych obszernych rozważań należy zaznaczyć, iż umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową wywołuje skutki na przyszłość. Jeżeli podczas trwania tej umowy pani Eliza nabywała z mężem określone dobra majątkowe, to będą one stanowić współwłasność.

Rozwiązanie umowy o rozdzielność majątkową

Moim zdaniem obecnie po rozwiązaniu umowy dotyczącej rozdzielności majątkowej, bez żadnych dodatkowych postanowień, powstanie wspólność ustawowa. Wspólność ustawowa „powstaje”, a nie powróci w stanie przed ustanowieniem rozdzielności. Czyli od tego momentu nabywane przedmioty wejdą do majątku wspólnego małżonków, a pani Eliza nie uchyli automatycznie skutków czynności podjętych w trakcie trwania rozdzielności majątkowej.

Jeżeli pani Eliza zdecyduje się na powrót do wspólności i objęcie wspólnością przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania rozdzielności majątkowej, to takie stwierdzenie musi wyraźnie wynikać z tej umowy (oczywiście w formie aktu notarialnego). Będzie to faktycznie umowa z rozszerzeniem wspólności majątkowej o przedmioty nabyte w trakcie trwania rozdzielności majątkowej.

Zgodnie z art. 49 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„§ 1. Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:

1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

§ 2. W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności”.

Powyższy artykuł wyznacza więc granicę, do której można w drodze małżeńskiej umowy majątkowej rozszerzyć zakres wspólności ustawowej. Przepis ten ma charakter iuris cogentis (z łac. norma prawna bezwzględnie wiążąca). Postanowienia umowy włączające do wspólności przedmioty i prawa wymienione w tym przepisie są bezwzględnie nieważne, a gdy z okoliczności wynika, że bez tych postanowień umowa nie byłaby zawarta, nieważna jest cała umowa.

Z art. 49 § 1 a contrario wynika, że w zasadzie wszystkie inne, niewymienione w tym przepisie prawa majątkowe, mogą być objęte rozszerzoną wspólnością majątkową.

Umowa małżeńska o rozszrzeniu wspólności majątkowej 

Tak więc rozwiązanie umowy małżeńskiej majątkowej nie oznacza, że wszystkie składniki majątkowe nabyte przez małżonków w czasie trwania ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej stają się wspólne (wchodzą w skład majątku wspólnego). Te składniki majątkowe będą stanowiły składniki majątków osobistych małżonków. Natomiast przedmioty majątkowe nabyte już po zawarciu umowy o rozwiązaniu umowy o rozdzielności majątkowej wejdą w skład majątku wspólnego małżeńskiego. Oczywiście nie będzie problemu z tym, aby zawierając umowę o rozwiązaniu umowy o rozdzielności majątkowej, jednocześnie zawrzeć umowę małżeńską o rozszerzeniu wspólności majątkowej na przedmioty nabyte przez małżonków w czasie trwania ustroju rozdzielności majątkowej małżeńskiej.

Wracając do pytania pani Elizy, czy wrócić do stanu sprzed rozdzielności, odpowiem: to zależy. Konieczne wtedy będzie zmiana umowy dotyczącej rozdzielności poprzez ustanowienie wspólności z rozszerzeniem wspólności. Powstanie wtedy stan, jakby do rozdzielności nie doszło.

Koszty sporządzenia umowy majątkowej

Ile kosztuje zniesienie rozdzielności majątkowej u notariusza? Zgodnie z § 8 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej maksymalna stawka wynosi za sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego umowę majątkową małżeńską 400 zł. Do tego trzeba doliczyć podatek VAT oraz koszty odpisów aktów notarialnych.

Samo rozszerzenie wspólności nie powoduje obowiązku zapłaty podatku. Ponadto umowne rozszerzenie wspólności ustawowej przez włączenie do niej np. mieszkania nie jest nabyciem tego mieszkania przez małżonka, który nie był wcześniej jego właścicielem. Pogląd ten wynika np. z interpretacji naczelnika Drugiego Urzędu Skarbowego w Krakowie z 4 stycznia 2007 r. (nr PD-2/415/28/06/EC) oraz dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 24 października 2010 r. (nr IPPB4/415-230/10-2/JC).

Podobnie będzie z drugim wariantem zaproponowanym przez panią Elizę. W tym trybie pani Eliza chciałaby spowodować powstanie „nowej” wspólnoty ustawowej, a to co było rozdzielone, zostawić. Taki skutek spowoduje samo oświadczenie pani Elizy i jej męża o rozwiązaniu umowy ustanawiającej rozdzielność bez dodatkowych postanowień. W takim przypadku powstanie z mocy prawa wspólność ustawowa, a skutki nabycia przedmiotów majątkowych w trakcie trwania rozdzielności pozostaną nienaruszone. Koszt takiej czynności będzie analogiczny (maksymalnie 400 zł + 23% VAT + opłata za odpisy aktu notarialnego dla stron czynności).

Na marginesie dodam, że notariusz jako osoba zaufania publicznego ma obowiązek informowania stron o skutkach dokonywanych przed nim czynności prawnych.

Zobacz również: Rozszerzenie wspólności majątkowej

Źródła:
1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej - Dz.U. 2004 nr 148 poz. 1564
3. Interpretacja naczelnika Drugiego Urzędu Skarbowego w Krakowie z 4 stycznia 2007 r. (nr PD-2/415/28/06/EC)
4. Interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 24 października 2010 r. (nr IPPB4/415-230/10-2/JC)