Jak podzielić działkę rekreacyjną po rozwodzie?

Wspólność ustawowa małżeńska

Na samym początku zaznaczę, iż kwestie przynależności przedmiotów majątkowych do majątków osobistych bądź wspólnego małżonków są uregulowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (w skrócie K.r.io.).

Stosownie do art. 31 § 1 K.r.io. „z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należące do majątku osobistego każdego z małżonków

Zgodnie z art. 33 tej ustawy „do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Jak rozliczyć nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków

Z Pani wyjaśnień wynika, iż Pani mąż przed zawarciem małżeństwa zakupił działkę rekreacyjną. Działka ta przez to weszła to jego majątku osobistego. Następnie już w trakcie trwania małżeństwa dokonali Państwo nakładów na tę działkę w postaci budowy domku i innych instalacji, przez co wartość działki wzrosła.

Co do zasady wszystko, co związane trwale z gruntem, należy do właściciela gruntu. Jednak w przypadku małżonków prawo znalazło kilka rozwiązań.

Po pierwsze może Pani wycenić wartość domku, szamba i innych urządzeń wybudowanych wspólnie i żądać zwrotu połowy ich wartości. Podstawą takiego rozliczenia jest art. 45 K.r.io., zgodnie z którym:

„§ 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego”.

Według uchwały Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1980 r. (sygn. akt III CZP 46/80, LexPolonica nr 303623, OSNCP 1981, nr 11, poz. 206), gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności ustawowej wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku osobistego jednego z nich, w sprawie o podział majątku wspólnego wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych z chwili podziału majątku wspólnego. Taki sposób określenia wartości nakładów, mający na celu zapobieżenie pokrzywdzeniu któregokolwiek z małżonków, znajduje odpowiednie zastosowanie także do innych wypadków poczynienia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, i odwrotnie, oraz do rozliczeń z tego tytułu dokonywanych przed podziałem majątku wspólnego.

Innym sposobem, jako szczególną postacią roszczenia o zwrot nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, jest roszczenie przewidziane w art. 231 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym artykułem „samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem”.

Budowa domu na gruncie stanowiącym majątek osobisty jednego z małżonków a rozliczenia po ustaniu wspólności majątkowej

Sąd Najwyższy przyjął – i stanowisko to należy uznać za utrwalone – że jedno z małżonków, które wspólnie z drugim z małżonków dokonało budowy na gruncie stanowiącym majątek osobisty tego małżonka, może po ustaniu wspólności majątkowej żądać – na podstawie art. 231 § 1 Kodeksu cywilnego – przeniesienia na swoją rzecz własności udziału w tej nieruchomości, odpowiadającego wielkości jego udziału w majątku wspólnym. Żądanie to przysługuje jednemu z małżonków niezależnie od żądania zwrotu odpowiedniej części nakładów (art. 45) i może być dochodzone w postępowaniu o podział majątku wspólnego (patrz przede wszystkim uchwała SN z 11 marca 1985 r., sygn. akt III CZP 7/85, LexPolonica nr 296499, OSNCP 1985, nr 11, poz. 170, a także uzasadnienie uchwał Sądu Najwyższego: z 18 stycznia 1982 r., sygn. akt III CZP 54/81, LexPolonica nr 301655, OSNCP 1982, nr 5–6, poz. 71, i z 12 czerwca 1986 r., sygn. akt III CZP 26/86, LexPolonica nr 302045, OSNCP 1987, nr 5–6, poz. 73).

Jak więc z powyższego wynika, sąd może też na podstawie art. 231 orzec o przeniesieniu na rzecz jednego z małżonków udziału – odpowiadającego jego udziałowi w majątku wspólnym – we własności nieruchomości stanowiącej majątek osobisty drugiego z nich, jeżeli małżonkowie wspólnie dokonali budowy na tym gruncie, lub orzec o przeniesieniu na rzecz jednego z małżonków własności nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego, jeżeli dokonał budowy na tym gruncie ze środków pochodzących z jego majątku osobistego.

O tym, czy roszczenie przewidziane w art. 231 należy uwzględnić, czy zasądzić odpowiednią kwotę tytułem zwrotu nakładów – polegających na wzniesieniu budynku – poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, decydują okoliczności sprawy (uchwała SN z 7 maja 2010 r., sygn. akt III CZP 34/2010, LexPolonica nr 2380424, OSNC 2010, nr 12, poz. 160).

O zwrocie tych nakładów sąd rozstrzyga w zasadzie, jak wynika to z art. 45 K.r.io., w formie zasądzenia odpowiedniej kwoty pieniężnej. Jeżeli jednak nakłady te polegają na wzniesieniu budynku lub innego urządzenia w warunkach określonych w art. 231, dopuszczalne jest – w razie złożenia takiego wniosku – rozstrzygnięcie o nich przy zastosowaniu tego przepisu. W przypadku wzniesienia przez małżonków ze środków pochodzących z majątku wspólnego budynku lub innego urządzenia na nieruchomości wchodzącej w skład majątku osobistego jednego z małżonków, możliwe jest więc nakazanie złożenia temu małżonkowi oświadczenia woli o przeniesieniu na drugiego małżonka udziału we własności tej nieruchomości odpowiadającego jego udziałowi w majątku wspólnym, za zapłatą odpowiedniego wynagrodzenia (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1985 r., sygn. akt III CZP 7/85, OSNCP 1985/11, poz. 170).

W sprawie o podział majątku wspólnego rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków w drodze wykorzystanie instytucji przewidzianej w art. 231 może nastąpić tylko wówczas, jeżeli zażąda tego jeden z małżonków. Nie można jednakże przyjąć, że sąd jest związany tym żądaniem. Sąd jest zobowiązany dokonać rozliczenia nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, lecz o tym, czy należy uwzględnić roszczenie z art. 231, czy też zasądzić odpowiednią kwotę pieniężną powinny decydować okoliczności sprawy.

Jak wskazano w piśmiennictwie prawniczym, w sprawie o podział majątku wspólnego, ze względu na specyfikę prawa rodzinnego, uwzględnienie roszczenia przewidzianego w art. 231 nie zależy tylko od spełnienia określonych w tym przepisie przesłanek, lecz również od tego, czy nie sprzeciwia się zasadom współżycia społecznego.

Przecież przez uwzględnienie tego przepisu stanie się Pani współwłaścicielem nieruchomości z byłym mężem, a istnienie mocnego konfliktu między Państwem utrudni wspólne działania współwłaścicieli. Sąd będzie badał te okoliczności.

Te dwa sposoby podziału tego majątku są możliwe, dlatego w zależności od tego, co dla Pani będzie lepsze, proszę zawnioskować o dany sposób przed sądem.

Na marginesie dodam, że podział majątku wspólnego przed rozwodem (ustaniem wspólności majątkowej) nie jest możliwy. Aby podzielić majątek, musi najpierw dojść do ustanowienia rozdzielności majątkowej (albo umową notarialną, albo wskutek rozwodu czy też orzeczenia separacji).

W czasie trwania wspólności, na dzień dzisiejszy, właścicielem całości jest jedynie Pani mąż, a roszczenie z art. 231 Kodeksu cywilnego jest wyłączone.

Zobacz również: Działka kupiona przed ślubem