Czy pozwany musi odpowiedzieć na pozew o rozwód i czy musi stawić się na rozprawie?

Przesłuchanie stron w sprawie rozwodowej

Zgodnie z art. 432 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako „K.p.c.”), w każdej sprawie o rozwód lub o separację sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. Sąd ma obowiązek wezwać strony postępowania do osobistego stawiennictwa na rozprawie celem przeprowadzenia przesłuchania i dotyczy to każdej sprawy o rozwód. Jest to zasada, a pominięcie dowodu z przesłuchania strony powinno być stosowane jedynie w sytuacjach wyjątkowych.

W sprawach małżeńskich ma zastosowanie art. 302 § 1 K.p.c., zgodnie z którym gdy z przyczyn natury faktycznej lub prawnej przesłuchać można co do okoliczności spornych jedną tylko stronę, sąd oceni, czy mimo to należy ją przesłuchać, czy też dowód ten pominąć w zupełności. Sąd postąpi tak samo, gdy druga strona lub niektórzy ze współuczestników nie stawili się na przesłuchanie stron lub odmówili zeznań.

Zaniechanie przeprowadzenia dowodu z przesłuchania pozwanego może nastąpić tylko w razie ustalenia, że niezastosowanie się do wezwania sądu było wynikiem okoliczności zależnych od niego lub że stawienie się na rozprawę natrafia na poważne przeszkody, niedające się w niedługim czasie usunąć.

Odroczenie rozprawy

W związku z powyższym bardzo prawdopodobne jest, że sąd w pierwszej kolejności rozprawę odroczy i podejmie kolejne próby wezwania pozwanego na następny termin rozprawy, nawet pod rygorem kary grzywny. Dopiero po powzięciu pewności, że pozwany celowo się nie stawia – sąd pominie dowód z jego zeznań i ograniczy się do przesłuchania tylko Pani. Może to znacznie przedłużyć czas trwania postępowania. Wszystko zależy od oceny sądu, który jednakże nie powinien pomijać dowodu z przesłuchania pozwanego w sposób pochopny.

Odpowiedź na pozew

Co do zasady pozwany nie ma obowiązku ustosunkowania się do pozwu o rozwód. Jednakże, jeżeli chciałby to zrobić, to tylko w terminie zakreślonym przez sąd, tj. w terminie 14 dni od dnia doręczenia pozwu. W przeciwnym razie odpowiedź na pozew złożoną po upływie 14 dni sąd zwróci (a więc nie będzie możliwości powoływania się na twierdzenia w niej zawarte w toku postępowania). Brak złożenia odpowiedzi na pozew (mimo doręczenia pozwu) może być podstawą do wydania wyroku zaocznego, o czym będzie mowa poniżej.

Wyrok zaoczny

W sprawie rozwodowej może być wydany wyrok zaoczny, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach. Zgodnie z art. 339 § 1 K.p.c., sąd może wydać wyrok zaoczny na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany w wyznaczonym terminie nie złożył odpowiedzi na pozew. Jest to uprawnienie sądu, a nie obowiązek. Może Pani złożyć wniosek o wydanie wyroku zaocznego w braku odpowiedzi na pozew, ale sąd nie ma obowiązku tego wniosku uwzględnić.

Z kolei sąd ma obowiązek wydania wyroku zaocznego wtedy, gdy pozwany nie złoży odpowiedzi na pozew, a mimo to sąd skieruje sprawę do rozpoznania na rozprawie i pozwany na tę rozprawę się nie stawi albo mimo stawienia się nie bierze w niej udziału (art. 340 § 1 K.p.c.). W razie zaistnienia tych przesłanek sąd ma obowiązek wydać wyrok zaoczny z urzędu. Nie musi Pani składać wniosku.

Niemniej wydanie wyroku zaocznego (czyli bez obecności pozwanego) nie oznacza braku przeprowadzenia postępowania. Sąd musi przeprowadzić postępowanie dowodowe, przesłuchać świadków i Panią. Wynika to bezpośrednio z art. 431 K.p.c., zgodnie z którym między innymi w sprawach o rozwód nie można oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych, a w sprawach tych nie stosuje się art. 339 § 2 K.p.c. Sąd, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego i stwierdzeniu, że doszło do trwałego i całkowitego rozkładu pożycia małżeńskiego, może wydać wyrok, który będzie zaoczny, jeśli zostały spełnione do tego przesłanki, o których mowa powyżej.

Zwracam uwagę, że wyrok wydany w nieobecności pozwanego nie będzie zaoczny, jeżeli pozwany żądałby przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności (musiałby zawrzeć takie żądanie w piśmie procesowym) lub składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub na piśmie (art. 340 § 2 K.p.c.).

Podsumowując, wydanie wyroku zaocznego w sprawie małżeńskiej jest ostatecznością. W doktrynie wskazuje się, że należy uznać za niewłaściwe wydanie wyroku zaocznego na pierwszym posiedzeniu przeznaczonym na rozprawę, nawet gdyby pozwany zapowiadał w piśmie, że nie będzie stawiał się na rozprawę (Komentarz do art. 431 K.p.c., w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. P. Rylskiego, Legalis 2022). Nie mogę więc wykluczyć, że postępowanie przebiegnie szybciej i sprawniej, gdy pozwany złoży odpowiedź na pozew, w której wyrazi zgodę na rozwód i stawi się na termin rozprawy celem przesłuchania.