Zabezpieczenie majątku na przyszłość

Skutki prawne zawarcia małżeństwa

Z Pani relacji wynika, że zamierza Pani wziąć ślub konkordatowy, który oprócz skutków, które wywołuje na gruncie prawa kanonicznego, będzie również wywoływał określone skutki na gruncie prawa cywilnego.

Generalnie, zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„§ 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych”.

Kodeks w tym wypadku przyjmuje wyliczenie, iż wszelkie przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania wspólności wchodzą do majątku wspólnego, chyba że przepisy wyraźnie je ze wspólnego majątku wyłączają.

I tak zgodnie z art. 33 „do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Zobacz również: Rozdzielność majątkową a alimenty na dziecko z poprzedniego związku

Jaki wpływ będzie miało zawarcie małżeństwa na majątek zgromadzony przed ślubem?

Jak z powyższego wynika, przez zawarcie małżeństwa Pani przyszły mąż nie nabędzie m.in. praw do majątku, który nabyła Pani przed małżeństwem. Majątek ten będzie należał do Pani majątku osobistego, którym może Pani dowolnie rozporządzać. Majątek ten wejdzie do spadku po Pani i nabędą go osoby, które po Pani dziedziczą.

Oczywiście jeszcze przed zawarciem małżeństwa można udać się notariusza i ustanowić np. ustrój rozdzielności majątkowej w formie aktu notarialnego. Wskutek takiego rozwiązania nie powstanie wspólność, zaś małżonkowie dysponują swoimi odrębnymi majątkami. To, co nabywają wspólnie, nabywają na współwłasność w częściach ułamkowych. Dysponują oni swobodnie swoimi udziałami w tej współwłasności, a także resztą swojego majątku osobistego.

Jeszcze raz zaznaczam, że niezależnie od intercyzy czy też jej braku Pani przyszły mąż nie nabędzie praw do majątku zgromadzonego przez Panią przez zawarciem małżeństwa.

Dziedziczenie nieślubnego dziecka jednego z małżonków

Odnośnie praw nieślubnego dziecka, to generalnie w kwestiach dziedziczenia traktowane jest analogicznie do dzieci pochodzących z małżeństwa – dziedziczą na równych prawach po swoich rodzicach. Będąc dzieckiem Pani męża, jest ono w pełni uprawnione do spadku po nim, względnie do zachowku.

Jeżeli Pani mąż nie pozostawi testamentu, w którym zadysponował swoim majątkiem, w grę będzie wchodzić dziedziczenie ustawowe.

Zgodnie więc z art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli zmarły pozostawił żonę i dzieci, to są one powołane do spadkobrania w częściach równych (z tym, że część przypadająca żonie nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku). Przyjmując hipotetycznie, że Pani mąż umiera przed Panią, a posiadacie Państwo dwoje dzieci – dziedziczycie wszyscy po 1/4 części spadku (Pani, Pani dzieci i jego nieślubne dziecko).

Jak można wydziedziczyć dziecko?

Pewnym rozwiązaniem jest więc sporządzenie testamentu, w którym Pani mąż ustanowi Panią albo Państwa wspólne dzieci jedynymi spadkobiercami, wyłączając od dziedziczenia swoje nieślubne dziecko.

Jednak wtedy jego nieślubne dziecko będzie mogło żądać od spadkobierców zachowku. Prawo to wynika z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego. Artykuł ten wskazuje, iż zstępnemu (czyli m.in. właśnie dzieciom), który byłby powołany do spadku z ustawy, należy się połowa tego udziału, który dziedziczyłby gdyby doszło do dziedziczenia na podstawie ustawy. W powyższym hipotetycznym przypadku (Pani i Pani dwoje dzieci) zachowek dla nieślubnego dziecka wyniósłby 1/8 udziału (1/2 x 1/4). Rozmiar zachowku ulega zwiększeniu do 2/3 udziału w przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy (2/3 x 1/4).

Należy mieć jeszcze na uwadze, że roszczenie z tytułu prawa do zachowku przedawnia się w terminie 5 lat od ogłoszenia testamentu. Nie oznacza to jednak, że Pani przyszły mąż, wobec skrajnych zachowań jego potencjalnych spadkobierców (właśnie nieślubnego dziecka), nie ma żadnych środków prawnych, by pozbawić ich należnego zachowku. Owym środkiem prawnym jest tzw. wydziedziczenie.

Wydziedziczenie jest uregulowane w art. 1008 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli ci uprawnieni:

1. wbrew woli spadkodawcy postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścili się względem spadkodawcy, albo jednej z najbliższych mu osób, umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Jak wynika z przytoczonego przepisu, wydziedziczenie może zostać dokonane jedynie w testamencie. Nieważność tego dokumentu pociąga za sobą nieważność wydziedziczenia.

Czy można wydziedziczyć drogą testamentu bez podania przyczyny?

Artykuł 1008 zawiera szczegółowe oraz wyczerpujące wyliczenie przyczyn wydziedziczenia, bez nich sąd rozpoznający sprawę o zachowek nie uzna wydziedziczenia za skuteczne.

Uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy, w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, oznacza prowadzenie wbrew woli spadkodawcy nagannego trybu życia (przykładowo: alkoholizm, narkomania). Podkreślić należy, że ustawową przyczyną wydziedziczenia jest postępowanie wbrew woli spadkodawcy i w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego w sposób uporczywy. Przesłanka ta jest spełniona, gdy zachowanie wydziedziczonego bądź jest długotrwałe, bądź wydziedziczony dopuszcza się wielokrotnie nagannych zachowań. Zdarzenie o charakterze jednorazowym czy stany krótkotrwałe nie uzasadniają wydziedziczenia spadkobiercy.

Oceny, kto jest osobą najbliższą spadkodawcy – w ramach przesłanki dopuszczenia się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci – należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy. Nie można określić jakiegokolwiek zamkniętego katalogu takich osób. Umyślność przestępstwa oznacza, że zamiar sprawcy ukierunkowany był na jego popełnienie, a zatem przestępstwo nie było przypadkowe.

Wydziedziczenie dziecka ze względu na uporczywe zaniedbywanie spadkodawcy

W pojęciu uporczywego zaniedbywania wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych (np. obowiązków alimentacyjnych czy obowiązku opieki nad spadkodawcą) mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych (tak wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 7 listopada 2002 r., sygn. akt II CKN 1397/2000).

Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli przebaczył mu dokonane przewinienie (art. 1010 Kodeksu cywilnego). Przebaczenie jest uzewnętrznieniem woli spadkodawcy dokonanym w jakiejkolwiek formie, niekoniecznie pisemnej. Nie jest konieczne, aby spadkodawca w chwili przebaczenia miał pełną zdolność do czynności prawnych, ale przebaczając, musi on jednak działać z dostatecznym rozeznaniem. Dowód przebaczenia spoczywa na wydziedziczonym.

Ważne jest, że przyczyna wydziedziczenia spadkobiercy uprawnionego do zachowku powinna wynikać wprost z treści testamentu (art. 1009). Innymi słowy, aby wydziedziczenie było skuteczne, konieczne jest wyraźne wskazanie w testamencie jednej z przyczyn z art. 1008, najlepiej wraz z jej uszczegółowieniem i uzasadnieniem.

Jeżeli więc Pani mąż, ustanawiając testament, jednocześnie wydziedziczy swojego nieślubne dziecko, a powody uzasadniające wydziedziczenie okażą się realne, w tej sytuacji nie otrzyma jego dziecko ani żadnego spadku po ojcu, ani zachowku. Czyli najważniejszym i najbardziej skutecznym sposobem jest sporządzenie testamentu.

Jak zabezpieczyć swój majątek na wypadek śmierci przed nieślubnym dzieckiem jednego z małżonków? 

Innym sposobem będzie też ustanowienie rozdzielności majątkowej między Panią a Pani mężem i nabywanie majątku jedynie na Panią – czyli przy większych zakupach (np. samochód) powinna Pani brać faktury jedynie na Panią, co zawsze będzie stanowiło dowód, że dany przedmiot zamiast na współwłasność, został nabyty jedynie przez Panią.

Rozwiązanie takie nie miałoby zastosowania w przypadku wspólności majątkowej (bez intercyzy), gdyż przepisy prawa jasno wskazują, że majątek zakupiony w trakcie trwania małżeństwa wchodzi do majątku wspólnego.

Powinna się Pani także zabezpieczyć w taki sposób, aby po Pani śmierci to Pani dzieci były wyłącznymi spadkobiercami, wyłączając z tego dziedziczenia męża. Jest to o tyle ważne, o ile mąż na podstawie ustawy dziedziczy po Pani. Dziedzicząc po Pani spadek (wszystko, co przed śmiercią należało do Pani, czyli także majątek nabyty przez zawarciem małżeństwa), Pani mąż zwiększa swój majątek, a po nim poza Pani i jego wspólnymi dziećmi, dziedziczy także jego nieślubne dziecko. Nawet jeżeli sporządził testament, to zachowek dziecka będzie liczony od wartości spadku.

Przepisanie majątku Pani i Pani męża na wspólne dzieci jest pewnym rozwiązaniem, które jednak nie pozbawia nieślubnego dziecka żądania zachowku od obdarowanych i to bez względu na datę dokonania takiej darowizny.

Reasumując, powinniście Państwo przede wszystkim sporządzić testamenty, w których uczynicie spadkobiercami swoich zstępnych. Nieślubnemu dziecku pozostanie wtedy kwestia zachowku, chyba że zachodzą podstawy wydziedziczenia, wtedy to, na zasadach wskazanych powyżej, nieślubne dziecko nie będzie miało praw nawet do zachowku.

Zobacz również: Przepisanie majątku za życia na jedno z dzieci