Zabezpieczenie spółki przy podziale majątku

Spółka cywilna w majątku osobistym

Jak wynika z opisu stanu faktycznego, przed zawarciem przez Pana związku małżeńskiego otrzymał Pan w darowiźnie przedsiębiorstwo, które prowadził Pan jeszcze przed ślubem (i prowadzi nadal) w formie spółki cywilnej razem z bratem. W takim przypadku działalność gospodarcza (firma) weszła do Pana majątku osobistego i w nim pozostawała przez cały okres trwania małżeństwa, o ile nie była przedmiotem umowy majątkowej małżeńskiej rozszerzającej wspólność majątkową na przedsiębiorstwo. Oznacza to, że co do zasady prowadzone przez Pana przedsiębiorstwo (firma) nie należy do majątku wspólnego i nie będzie podlegać podziałowi w ramach podziału majątku po rozwodzie. Wynika to wprost z art. 33 pkt 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Zgodnie z art. 33 „do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Rozliczenie składników przedsiębiorstwa

Ponieważ jednak prowadził Pan firmę także w czasie trwania małżeństwa, niewykluczone, że niektóre środki przedsiębiorstwa zostały nabyte z majątku wspólnego, np. samochód firmowy. Kwestia rozliczenia składników przedsiębiorstwa nabytych w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej zależy od tego, z jakich środków zostały one zakupione, tj. czy ze środków z Pana majątku osobistego, czy z majątku wspólnego. Jeżeli środki przedsiębiorstwa zostały nabyte z majątku osobistego, czyli ze środków wskazanych w art. 33, wchodzą one do Pana majątku osobistego i nie będą podlegać rozliczeniu. Uważać jednak należy przy pkt 7 art. 33: chodzi tu o wierzytelności z tytułu działalności zarobkowej czyli przyszłe dochody a nie już pobrane dochody, te bowiem w myśl art. 31 § 2 pkt 1 wchodzą w skład majątku wspólnego. W orzecznictwie podkreśla się, że nabycie określonej rzeczy z majątku odrębnego (obecnie: osobistego) małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia współmałżonka ale także – i to przede wszystkim – z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów Kodeksu (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17.05.1985 r., sygn. akt III CRN 119/85). Prościej rzecz ujmując, składniki przedsiębiorstwa pochodzące z Pana majątku osobistego bądź nabyte w zamian za środki pochodzące z majątku osobistego, wchodzą wyłącznie do Pana majątku osobistego i nie będą podlegały podziałowi, nawet jeśli w czasie trwania małżeństwa panował między małżonkami ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Jeżeli doposażał Pan firmę ze środków pochodzących wyłącznie z Pana majątku osobistego – w takim wypadku zarówno przedsiębiorstwo, jak i poszczególne jego składniki należą wyłącznie do Pana majątku osobistego i jako takie nie podlegają rozliczeniu.

Składniki nabyte z majątku wspólnego

Rzecz się komplikuje, jeśli składniki przedsiębiorstwa zostały nabyte z majątku wspólnego małżonków. Ponieważ firma została założona przed zawarciem małżeństwa, cała jej wartość ustalona na dzień zawarcia związku małżeńskiego jest zaliczana do majątku osobistego jej właściciela. Do majątku wspólnego natomiast wchodzą te składniki przedsiębiorstwa, które zostały nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej i zostały sfinansowane z majątku wspólnego małżonków. W takim przypadku wchodzą one do majątku wspólnego małżonków i powinny zostać podzielone.

W związku z powyższym, zachęcam Pana do szczegółowej analizy Pana sytuacji i rozważenia, czy przedsiębiorstwo bądź jego poszczególne składniki w ogóle będą wchodzić do majątku wspólnego, który będzie podlegał podziałowi.

Składniki majątku a podział majątku

Niestety nie jest możliwe zawarcie w umowie o podział majątku wspólnego zapisu, który w sposób „ogólny” pozwoli podzielić majątek, a więc takiego, że Panu przypadną składniki majątku związane z przedsiębiorstwem, a żona nie będzie sobie rościć do nich praw. Wynika to z treści art. 46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zw. z art. 1037 § 1 Kodeksu cywilnego w zw. z 680 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Zasadą jest bowiem, że w podziale majątku należy wymienić wszystkie składniki, jakie są przedmiotem współwłasności (już nie wspólności majątkowej, bo ta ustanie z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia rozwodowego), a które następnie będą podzielone między byłych małżonków. Dotyczy to również składników przedsiębiorstwa objętych współwłasnością. W praktyce wygląda to tak, że strony w umowie wskazują jakie przedmioty były przedmiotem wspólności majątkowej małżeńskiej, a następnie ustalają jaki przedmiot, któremu z małżonków zostanie przyznany na własność.  Przykładowo: jeśli do majątku przedsiębiorstwa z majątku wspólnego zostały nabyte trzy pojazdy oraz komplet mebli biurowych, to przy ustalaniu, co wchodzi w skład majątku wspólnego, wskazujemy trzy pojazdy i komplet mebli biurowych (bliżej je precyzując, w przypadku pojazdów – wskazując markę, numer rejestracyjny, numer VIN, rok produkcji, a w przypadku mebli – wymieniając ich rodzaj, kolor, producenta), wskazujemy szacunkową wartość oraz komu jaki pojazd czy meble przypadną.

W razie braku zgody na umowny podział majątku wspólnego możliwe jest złożenie wniosku o podział sądowy, przy czym sąd rozpatrujący sprawę również w analogiczny sposób dokona podziału, wpierw ustalając, jakie składniki majątku winny ulec podziałowi.  Nie ma prawnie innej skutecznej możliwości.