Trudna sytuacja materialna dłużnika alimentacyjnego

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu karnego (K.k.).

Istotna w Pańskiej sprawie jest treść art. 209 § 1 K.k.

„Art. 209. § 1. Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.

§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.”

W art. 209 § 1 określone zostało przestępstwo niealimentacji, którego istota polega na uporczywym uchylaniu się od realizacji obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, przez co naraża się ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Wyraźnie podkreślić należy, iż sprawca takiego przestępstwa swoim działaniem uporczywie uchyla się od łożenia na utrzymanie wskazanych w przepisie osób. Uchylanie się od łożenia na utrzymanie innej osoby polega na niewykonywaniu przez sprawcę ciążącego na nim obowiązku, mimo że istnieją po jego stronie możliwości realizacji tego obowiązku. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 19 grudnia 1979 r. (V KRN 297/79, OSNPG 1980, nr 6, poz. 79): „uchylanie się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej do alimentacji zachodzi wtedy, gdy zobowiązany, mając obiektywną możliwość wykonywania tego obowiązku, nie dopełnia go ze złej woli”. Uporczywe„ uchylanie się oznacza długotrwałe postępowanie nacechowane nieustępliwością. W pojęciu uchylania się jest zawarty negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do nałożonego na nią obowiązku, sprawiający, że nie dopełnił on tego obowiązku, mimo że ma możliwości jego wykonania”.

Z czynem, o którym mowa w art. 209 K.k., mamy do czynienia wówczas, jeżeli wystąpi skutek w postaci niealimentacji.

Należy nadto wskazać na pogląd przedstawiony przez Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dniu 12 stycznia 2005 r., sygn. akt II AKa 1/2005, zgodnie z którym „dla realizacji występku, o jakim mowa w przepisie art. 209 § 1 K.k., niezbędne jest m.in. nie budzące wątpliwości wykazanie, iż w wyniku zaniechania, rozumianego jako uporczywe uchylanie się przez sprawcę od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby najbliższej, pokrzywdzony narażony został na niemożność zaspokojenia podstawowych, a nie wszystkich, potrzeb życiowych. Stan taki oznacza, że w sytuacji zaspokojenia w inny sposób pokrzywdzonemu potrzeb, tak fizycznych, jak i duchowych, o jakich mowa wyżej, brak jest podstaw do penalizacji zachowania sprawcy, nawet wówczas, gdy ten uporczywie uchylał się od alimentacji, co w ostatniej sytuacji rodzi jedynie odpowiedzialność cywilną”.

Innymi słowy aktualnie musi Pan próbować wykazywać, iż mimo braku możliwości zarobkowych i majątkowych nie uchyla się od obowiązku alimentacyjnego, lecz płaci je w wysokości, na którą w chwili obecnej jest Pana stać. Należy dokładnie podkreślić sytuację majątkową i zarobkową. Wskazuje Pan, iż alimenty wzrosły z 300 zł do 500 zł. Zachodzi zatem pytanie, jak się Pan bronił przed podwyższeniem alimentów. Innymi słowy jaką kwotę proponował Pan jako możliwą do udźwignięcia. Jeżeli wskazywał Pan na kwotę 350 zł, to takie alimenty należy płacić. Zasadą jest, że niemniej jak 66% kwoty alimentacyjnej należy płacić, by nie można było mówić o uporczywym uchylaniu się od alimentacji. Należy jednak podkreślić, iż powyższe ma zastosowanie do ludzi, których dochód nie pozwala na opłacenie alimentów w pełnej wysokości bez uszczerbku innych osób, na rzecz których taka osoba zobowiązana jest świadczyć alimenty. Innymi sowy nie może być tak, że będzie Pan płacił alimenty w wysokości 500 zł na jedno dziecko, a na drugie w ogóle nie będzie Pan płacił.

Odpowiedzialność karna za czyn z art. 209 § 1 K.k. nie może występować w sytuacji, kiedy nie mamy do czynienia z uporczywym uchylaniem się od obowiązku alimentacyjnego. Innymi słowy uporczywe uchylanie się będzie występowało w sytuacji kiedy będzie Pan dysponował środkami pieniężnymi, ale nie będzie Pan płacił alimentów. W sytuacji kiedy Pan nie ma wystarczających środków pieniężnych na pokrycie alimentów, co do zasady nie można mówić o uporczywym uchylaniu się od alimentów. Uchylać się można wówczas, gdy ma się środki pieniężne. W mojej ocenie płacenie alimentów w kwocie 350-380 zł na pierwsze dziecko i 200 zł na drugie dziecko powinno pozwolić Panu uchronić się od odpowiedzialności karnej.

Zobacz również: Wniosek o zwrot prawa jazdy za alimenty