Podział majątku przed rozwodem

Czy można podzielić majątek wspólny przed wniesieniem sprawy o rozwód?

Podstawę prawną dla przedstawionego przez Panią problemu stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.io.). Zgodnie, bowiem z treścią art. 47 § 1: „Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

§ 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej”.

Powyższy przepis umożliwia dokonanie najpierw podziału majątku jeszcze przed rozwodem. Tak więc ustawodawca dopuszcza możliwość podziału majątku dorobkowego jeszcze w czasie trwania małżeństwa.

Małżeński ustrój majątkowy może być ukształtowany według innych zasad niż przewidziane przepisami o ustawowym ustroju majątkowym. Może do tego dojść przez zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej. Zawarcie takiej umowy jest wyrazem realizacji autonomii woli jednostki występującej w majątkowym prawie małżeńskim. Ustawa zakreśla jednak granice, w jakich autonomia ta może się wyrażać, i określa, jakie majątkowe umowy małżeńskie mogą być zawierane, zasady ich zawierania i skutki prawne tych umów.

Zobacz również: Polubowny podział majątku wzór umowy

Ustanowienie rozdzielności majątkowej w drodze umowy

Ustanowienie rozdzielności majątkowej w drodze umowy, inaczej niż dokonywane przez sąd na żądanie jednego z małżonków (art. 52 § 1), nie wymaga istnienia ważnych powodów. Ustanowienie rozdzielności umownej przed zawarciem małżeństwa powoduje, że wspólność majątkowa między małżonkami w ogóle nie powstaje. W razie ustanowienia rozdzielności majątkowej w czasie trwania wspólności majątkowej (ustawowej lub umownej) wspólność ta ustaje z chwilą zawarcia umowy lub z datą późniejszą, określoną w umowie.

Użycie w małżeńskiej umowie majątkowej sformułowania „zniesienie wspólności ustawowej” nie stoi na przeszkodzie uznaniu, że jest to umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej (uchwała SN z 9 sierpnia 1996 r., III CZP 74/96, LexPolonica nr 311183, OSNC 1996, nr 11, poz. 152).

Zniesienie wspólności ustawowej otworzy drogę do podziału majątku wspólnego. Całość procedury składa się z dwóch czynności ściśle ze sobą powiązanych, tj. wprowadzenie ustroju rozdzielności majątkowej oraz podział majątku wspólnego. Obie czynności pod rygorem nieważności muszą być dokonane w formie aktu notarialnego.

Jak powinna wyglądać umowa o podział majątku wspólnego?

Umowa o podział majątku wspólnego może być zawarta między małżonkami (małżonkami po rozwodzie) albo między jednym z małżonków a spadkobiercami drugiego z nich (art. 1037 K.c.).

Umowa w zasadzie może być zawarta w dowolnej formie. Jeżeli jednak w skład dzielonego majątku wchodzi nieruchomość, umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności (art. 1037 § 2 w zw. z art. 73 § 2 zd. 1 K.c.). Zastrzeżenie to odnosi się także do sytuacji, gdy w skład majątku do podziału wchodzi inne prawo, do którego przeniesienia ustawa wymaga formy aktu notarialnego (np. prawo użytkowania wieczystego – art. 237 w zw. z art. 158 K.c., spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu – art. 172 ust. 4 ust. o spółdz. mieszk.). Jeżeli w skład dzielonego majątku wchodzi przedsiębiorstwo (art. 551 K.c.), umowa o podział tego majątku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie (art. 751 K.c.), przy czym rygor ten zastrzeżony jest jedynie do celów dowodowych (art. 74 K.c.).

Umowny podział majątku wspólnego może objąć cały ten majątek lub być ograniczony do jego części (art. 1038 § 2 K.c.).

Zawierając umowę, strony w zasadzie mają pełną swobodę w wyborze sposobu podziału majątku wspólnego. Umowa jest nieważna (art. 58 § 1 K.c.) ze względu na sposób podziału tylko wówczas, gdy narusza on ograniczenia ustawowe, np. ustanowiono odrębną własność lokali, które nie są lokalami samodzielnymi w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (j.t. Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.), albo gdy umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 K.c.), np. rażąco krzywdzi jednego z małżonków.

W umowie o podział wspólnego majątku strony nie mogą ustalić nierównych udziałów w tym majątku.

Analizując powyższe, należy wskazać, iż jest możliwy podział majątku przez dokonaniem rozwodu. Ustawodawca wyklucza jednak możliwość zawierania umów przedwstępnych w zakresie podziału majątku.