Czy żona ma prawo do majątku firmy męża po rozwodzie?

Wspólność majątkowa między małżonkami

Zgodnie z przepisem art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami, z mocy ustawy, wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), obejmująca przedmioty majątkowe, nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe, nie objęte wspólnością, należą do majątku osobistego każdego z nich. Przepis art. 33 zawiera enumeratywne (wyczerpujące) wyliczenie przedmiotów majątkowych, wchodzących w skład majątków osobistych małżonków.

Do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe, nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (art. 32 § 1), pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej któregokolwiek z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków (art. 32 § 2).

Od ustania małżeńskiej wspólności ustawowej aż do podziału tego majątku stosuje się – w odniesieniu do majątku wspólnego – odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 195 i nast. Kodeksu cywilnego). Każdemu z małżonków przysługują składniki jego majątku odrębnego oraz udział w dotychczasowym majątku wspólnym. Zgodnie a przepisem art. 43 § 1 Kodeksu rodzinnego oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

Składniki majątku wspólnego i jego wartość

W trakcie postępowania o podział majątku wspólnego sąd ustala skład majątku wspólnego oraz jego wartość (art. 684 Kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 567 § 3). Podział majątku wspólnego następuje przy uwzględnieniu jego wartości z dnia dokonywania podziału, ale według stanu istniejącego w chwili ustania wspólności majątkowej. Przedmiotem podziału są jedynie aktywa majątku wspólnego, poza podziałem pozostają zaś długi.

Podkreślić należy, że w skład majątku wspólnego wchodzi wszystko, co choćby jedno z małżonków nabyło w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, a co nie zostało na mocy art. 33 Kodeksu rodzinnego włączone do majątku osobistego. Nie budzi wątpliwości, że przedmioty nabyte przed powstaniem związku małżeńskiego stanowią majątek osobisty. Przy ocenie, czy przedsiębiorstwo stanowi składnik majątku wspólnego, należy mieć na uwadze jego stan w dniu zawarcia związku małżeńskiego, a nie z daty, kiedy strony się poznały i rozpoczęły wzajemną współpracę.

Zatrudnienie w firmie męża a rozwód

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, m.in. w sprawie III CSK 87/14, „jeżeli przedsiębiorstwo w rozumieniu przedmiotowym, więc jego niezbędne składniki, które uzasadniają i tworzą wartość generującą dochód, zostało nabyte za środki pochodzące z majątku wspólnego, to wchodzi ono do majątku wspólnego i podlega podziałowi, niezależnie kto w nim pracował. Podkreślić należy, ze z uzasadnienia orzeczenia, wynika wprost, ze decydujące znaczenie dla przynależności określonego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego małżonków ma czas jego nabycia w relacji do czasu powstania wspólności majątkowej małżeńskiej oraz pochodzenie środków przeznaczonych na jego nabycie” (por. postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 grudnia 2014 r., sygn. akt III CSK 87/14). Niewątpliwie inna będzie ocena składników majątku, które powstały w trakcie trwania związku małżeńskiego, a inna przed jego zawarciem.

Przepis art. 55 § 1 Kodeksu cywilnego definiuje przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym w ten sposób, że stanowi ono zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Ustawodawca podaje jedynie przykładowe elementy wchodzące w skład przedsiębiorstwa (ar. 55 § 1); należą do nich m.in. własność materiałów, towarów i wyrobów, wierzytelności, środki pieniężne. Uwzględnienie tej definicji jest konieczne dla prawidłowej prawnej oceny i kwalifikacji przedmiotów majątkowych. Według powyższej definicji jest to zorganizowany zespół składników, stanowiących pewną całość gospodarczą. Nie budzi wątpliwości, że w przypadku przedsiębiorstwa podlega ono rozstrzygnięciu w sprawie o podział majątku wspólnego jako całość, ale tylko wówczas gdy stanowi ono składnik majątku wspólnego.

Są więc dwie dwie drogi postępowania:

• uznanie, iż przedsiębiorstwo to składnik majątku wspólnego, to wówczas uczestniczy Pani w połowie wartości składników majątku wspólnego,
• przyjmując jednak, że przedsiębiorstwo stanowi składnik majątku osobistego męża, wówczas może Pani rozliczyć nakłady z majątku wspólnego na jego majątek osobisty; nakładami tymi są wartości nabytych składników majątkowych (nieruchomości, ruchomości i innych) w trakcie małżeństwa.